Монгол Улсын 25 дахь Ерөнхий сайд Санжийн Баяртай ярилцлаа.

“ОЛДОХГҮЙ БАЙНА” ГЭЭД БАЙГАА ГЭРЭЭНИЙ ХУВИЙГ КАНОНДООД ӨГЧ БОЛНО

-Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн дагуу Хуримтлалын санд ногдол ашиг төвлөрүүлэхээр болсон нь улс төрд гал өрдлөө. С.Баяр гэдэг хүний нэр Засгийн газрынх нь гишүүний байгуулсан гэрээтэй холбогдож дахин дуулдах болов. О.Алтангэрэл сайдын мэдэгдэлтэй холбогдоод ямар асуудал үүсээд байгааг Та надаар хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа байх. Энэ асуудлаар ярилцах гэсэн юм.

-Ярилцаж болно. Гэхдээ тодорхой ярилцъя. Чи тодорхой асуу, би тодорхой хариулах гэж хичээе. Хууль тогтоомж, гэрээний асуудлаар ерөнхий юм яриад дэмий байдаг. 

-Таны тэргүүлсэн Засгийн газрын үед хийсэн Тавантолгойн орд газрын тусгай зөвшөөрөл шилжүүлэх тухай гэрээ анхаарлын төвд ороод ирлээ. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд О.Алтангэрэл, “Энержи Ресурс компанитай Үйлдвэр худалдааны сайд Х.Наранхүүгийн 2008 оны 3 дугаар сарын 21-нд байгуулсан гэрээ Үндсэн хууль болон бусад хууль зөрчсөн” гэж мэдэгдсэн. Мөн тэр гэрээ нь олдохгүй байна, Монголын төрд байхгүй байна гэсэн. Таны бодлыг сонсмоор байна?

-Төрд хадгалагдаж байх ёстой гэрээг төрийн сайд хэнээс нэхээд байгаа юм болоо? Гэрээг боловсруулж байгуулсан Үйлдвэр худалдааны яам, тэр гэрээнд нь дүгнэлт гаргасан Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, энэ асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлсэн Хэрэг эрхлэх газарт энэ гэрээ хадгалагдах ёстой. Хууль, журам нь тийм. Дан ганц гэрээ ч биш, тэр гэрээ байгуулах суурь нь болсон Х.Наранхүү сайдын “Энержи Ресурс”-тай хийсэн хэлэлцээрийн протоколууд бас хадгалагдаж байх ёстой. Төрийн ажил арай ч ингэж цалгардсан баймааргүй юм гэж бодогдсон. Хамгийн гайхалтай нь олдохгүй байгаа тэр гэрээг Үндсэн хууль болон бусад хууль зөрчсөн гэдгийг тэгвэл яаж тогтоосон юм? Арай л логик авцалдаагүй сонсогдсон шүү.

-Гэхдээ л бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж байгаа Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд “Тэр Засгийн газрын үед байгуулсан гэрээ Үндсэн хууль болон бусад хууль зөрчсөн” гэх нь ноцтой мэдэгдэл, тийм биз дээ?

-Тийм, энэ бол ноцтой мэдэгдэл. Алтангэрэлийг би уг нь танина. Хэцүүдэж байх үед миний өмгөөлөгч байсан залуу. Ийм ноцтой мэдэгдэл яаран яагаад хийх болов гэж гайхсан. Одооных байна уу, дээр үеийнх байна уу, Засгийн газрын аль нэг шийдвэр хууль зөрчсөн эсэхэд эргэлзэж болно. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд хүн тэгж эргэлзэх ч ёстой байх. Гэхдээ эргэлзээтэй гээд шууд мэдэгдэл хийн сүржигнэх хэрэггүй. Улс төрийн элдэв зорилго агуулаагүй л юм бол. 2008 онд юу ч мэдэхгүй мангар хэдэн нөхөд “Үндсэн хуулиа, бусад хуулиа зөрчсөн” шийдвэр гаргасан шиг хээвнэг сууж байгаагүй байлгүй дээ. Тэр гэрээ байгуулагдсан үеийн эрх зүйн орчныг судла, холбогдох хууль тогтоомжоо дахин унш. Тэр шийдвэр гаргаж байсан улсууд нь амьд сэрүүн байгаа тул асууж лавлаж болно шдээ гэж Алтангэрэлд хэлмээр санагдсан.

-О.Алтангэрэл сайдын мэдэгдэлд та нэлээд эмзэглэж бухимдсан байсан. Тэр даруйд нь жиргээнд “Юу л болоод байна даа... Би уг нь хуульч мэргэжилтэй. Үндсэн хууль, хууль зөрчсөн эсэхийг Үндсэн хуулийн цэц, шүүх хоёр тогтоодог байтал энэ сайд нь тэр хоёрыг орлон өөрөө дүгнэв. Нэгэнт ингэж буй бол Үндсэн хууль, бусад хуулийн яг ямар заалтыг зөрчсөн тухай бас хэл. Тэрнээс битүү хатуу "буруутай" гэж олонд түгээн зарлаж буй нь танил технологи шиг санагдана. Үнэхээр буруутай бол би 2008 онд Засгийн газар тэргүүлж байснаараа хариуцлага хүлээе. Би хариуцлагаас зугтаж байсангүй. Түйтэрт маргах сэдэв биш тул үүгээр хязгаарлая. Олны өмнө ил мэтгэлцэх, шүүх дээр уулзахад бэлэн” гэж нэлээд ууртай пост оруулсан. О.Алтангэрэл сайдыг таньдаг, бүр таны өмгөөлөгч байсан юм бол Та энэ үгээ түүнд хэлж болоогүй юм уу?

-О.Алтангэрэл сайдын мэдэгдэл миний хувьд гэнэтийн байсан. Гэртээ суугаа мань мэт чинь Засгийн газар, Хууль зүйн яамаар юу болж, юу бэлдэж байгаа талаар мэдэхгүй. Тиймээс надад түүнд урдчилаад юм хум хэлэх боломж байхгүй. Тэгээд ч надаас асууж лавлаагүй байхад би хөндлөнгөөс зөвлөгөө өгөөд л, олон долоон юм яриад байдаггүй. “Олдохгүй байна” гээд байгаа гэрээний хувийг ч канондоод өгч болно. Надад бий л дээ. Х.Наранхүү сайдын “Энержи Ресурс” компанитай хийсэн хэлэлцээрийн протоколууд ч бас бий. Миний хувьд сайдын тэр мэдэгдэлд нэг их эмзэглэх нь юу юм. Гэхдээ л онцгүй. Эрх зүйн талаасаа эргэлзээтэй, логик талаасаа авцалдаагүй, өрөөсгөл ийм мэдээлэл олон нийтэд өгсөн учраас би ч бас байр сууриа илэрхийлэх хэрэгтэй юм байна гэж бодсон. Тэр сайдын мэдэгдэлтэй холбогдуулж жиргээнд бичмээр өөр сэдэв байсан ч тэгсгээд тэвчээд өнгөрсөн. Одоо бодох нь бичдэг ч байж уу.

-Өөр ямар сэдэв байсан гэж?

-Миний эмзэглэж бухимдах эсэх нь жижиг асуудал. О.Алтангэрэл сайдын хийсэн мэдэгдлийн дараа “Энержи Ресурс” компанийн хувьцааны үнэлгээ 150 сая гаруй ам.доллараар унасан байсан. Холбогдох сайт руу нь ороод хараарай. Гаднын хөрөнгө оруулалт бүхий Монголын нэг компанийн хувьцааны үнэлгээ ингэж огцом унах нь жижиг асуудал биш. Ийм сөрөг хандлага даамжирвал хохиролтой. Монгол Улсын нэр хүнд хохирно, бидэнд итгэх итгэл суларна, ирээдүйн том төслүүд ч эрсдэлд орж мэднэ.

Монгол Улс маань хуучин шигээ “хөмөрсөн тогоон дор” байдаг улс биш болсон. Дэлхийн улс орнуудтай улс төр, эдийн засаг, бизнесийн олон талын хэлхээ холбоотой болж, тэр нь жилээс жилд өргөжиж байна. “Энержи Ресурс” гэхэд л манай Засгийн газартай байгуулсан тэр гэрээг үндэслэн Хонг Конгийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй, хамтын өмчлөл бүхий нээлттэй хувьцаат компани хэлбэрээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг болсон. 

Олон нийтийн буюу паблик гэгддэг энэ компанийн 38 хувийг Монголын МCS групп, харин үлдсэн 62 хувийг хөрөнгийн биржээр дамжуулан АНУ, Хонг Конг, Сингапур, Канад зэрэг улсын хөрөнгө оруулагчид эзэмшдэг гэсэн. Энэ компанийн хөрөнгө оруулагчдын эрх ашиг хөндөгдлөө гэж үзээд, тэр эрх ашгаа хамгаалах үүднээс гадаадын аль нэг орны, эсвэл олон улсын шүүхэд хандан маргаан үүсгэвэл яах юм?  Жишээ нь, АНУ-ын аль нэгэн шүүхэд гомдол гаргавал яах вэ? Ерөнхийлөгч Трампынхаа шийдвэрийг хүртэл тэр дор нь цуцалдаг, маргаан үүсгэж хуулийн үйлчлэлийг нь шууд зогсоодог бие даасан шүүхтэй улс орон шүү дээ. 

-Тэр талаас нь бодох л хэрэгтэй. Энэ сэдвээр танаас асуух асуулт байна. Ерөөс олон улсын хөрөнгийн зах зээлд хувьцаагаа арилжаалж, хөрөнгө оруулалт татаад 15 жил болж байгаа “Энержи Ресурс” компанийн тодорхой хувийг төрд авах нь хэр оновчтой шийдэл юм бол? Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалттай төслөөс шууд хувь эзэмшинэ гэх нь оновчтой шийдэл мөн үү? Нэг талаар хөрөнгө оруулагчдаа хамгаалж, дэмжихээ зарладаг ч нөгөө талаар хуулийн хайчинд оруулж, хувийн өмчийг нийгэмчлэх бодлого явуулж байгаад Та ямар байр суурьтай явдаг вэ?

-Гадаадын болон дотоодын хөрөнгө оруулагч, бизнес эрхлэгчид үүнд дуртай байхгүй. Хөрөнгө хүчээ оруулаад, хөгжүүлээд, эзэмшээд ирсэн юмнаас нь Төр хувь эзэмшил авах тухай ярих нь улс төр талаасаа хувийн өмчийг нийгэмчилж байна гэж ойлгогддог. Эрх зүйн талаасаа ч адармаатай. Төр нь үндэсний хувийн хэвшилтэйгээ нийгмийн хариуцлага, улс орны хөгжлийн шаардлага, ард олны амьжиргааны асуудлаар ойлголцох хэрэгтэй. Тэгж ойлголцохгүй, хэт ширүүлэх юм бол хамаг хөрөнгө оруулагч нараа үргээж, бизнесийн орчноо барууныхны хэлдгээр “токсик” буюу хор хөнөөлтэй болгон харагдуулна. Тэгээд ч Монгол Улс бол Үндсэн хуульдаа “Төр нь нийтийн болон хувийн өмчийн аливаа хэлбэрийг хүлээн зөвшөөрч, өмчлөгчийн эрхийг хуулиар хамгаална” гэж тунхагласан ардчилсан дэглэмтэй, зах зээлийн эдийн засагтай улс.

Монгол Улс бол тулга тусгаар улс. Байгалийн нөөцөө хэрхэн ашиглах, баялгийн сангаа хэрхэн бүрдүүлэхээ өөрөө мэдэх бүрэн эрхтэй. Газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг одоогийн ба ирээдүйн иргэддээ шударга хүртээх, улс орноо уул уурхайгаас хэт хамааралтай болгохгүйн тулд эдийн засгаа төрөлжүүлэх, улс орноо авч явах өөр бусад салбарт хөрөнгө оруулахад Үндэсний баялгийн сан бидэнд маш их хэрэгтэй. Ирээдүйн нэг том баталгаа маань энэ юм. Гол нь орж ирсэн мөнгөө төсвийн алдагдлаа нөхөх, ойр зуурын хэрэгцээндээ үрээд байх ёсгүй. 

ТОМ ДАРГА НАР ЗАВ ЧӨЛӨӨ МУУТАЙ ЯВДАГ УЛС

-Засгийн газар одоо яах ёстой гэж та бодож байна вэ? “Эхийг нь эцээхгүй, тугалыг нь тураахгүй” энэ асуудлыг шийдэх арга бий юу?

-2019 онд баталсан Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт, 2024 онд баталсан Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг Засгийн газар хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Тэр үүргээ умартах эрх Засгийн газарт үгүй. Тиймээс гадаад, дотоодын бизнес эрхлэгч, хөрөнгө оруулагч нартайгаа учраа олох, ойлголцох хэрэгтэй болж байна. Чиний хэлснээр “Эхийг нь эцээхгүй, тугалыг нь тураахгүй” шийдэх ёстой. Асуудлыг шийдэх янз янзын шийдэл байж болно. Жишээ нь, аль ордыг “стратегийн” гэж үзэх вэ гэдэг дээр маргаан их өрнөдөг. Үнэлгээ, шалгуур нь субъектив чанартай асуудал юм. Тэгвэл Үндэсний Баялгийн сангийн тухай хуулийн үйлчлэлийг зөвхөн стратегийн ач холбогдол бухий орд гэж явцууралгүй, уул уурхайн аж ахуйн бүх нэгжийг хамруулан тусгаж болмоор. Борлуулалт ихтэй нь ихийг, борлуулалт багатай нь бага төлөөд л явна биз. Энэ тохиолдолд уул урхайн нийт салбарын үйл ажиллагааны үр өгөөжийг ард иргэд илүү их хуртэнэ, уул уурхайн бүх компаниуд нийгмийн өмнө хүлээсэн үүргээ бүгд ижил тэгш, шударгаар хэрэгжүүлнэ. Хуримтлалын санд ч хөрөнгө мөнгө илүү орно. 

Би эртээд статистикийн мэдээ харж суулаа. 2023 оны гүйцэтгэлээр манай улсын ашигт малтмалын нийт экспорт 13 гаруй тэрбум ам.доллар буюу өнөөдрийн ханшаар 45 гаруй их наяд төгрөг байж. Манай уул уурхайн бүх компанийн ашигт үйл ажиллагаанаас нь үл хамааран борлуулалтын орлогоос нь 3 хувийг авдаг боллоо гэж бодъе. Тэгвэл жилдээ нийт 1.4 их наяд төгрөг буюу улсын төсвийн орлогын 5-6 хувьтай дүйцэх хэмжээний мөнгө төвлөрч болохоор байна. Ийм байдлаар хуримтлалаа жилээс жилд арвижуулаад, тэрнийхээ тодорхой хэсгийг иргэддээ тэгш шударгаар хуваарилаад явбал уул уурхайг үзэн ядаж эсэргүүцэх нийгмийн тодорхой хэсгийн сөрөг хандлага ч эерэг болж өөрчлөгдөх нөхцөл бүрдэх биз. 

Ямартай ч асуудлыг уян хатан хувилбараар шийдэж болох эрх зүйн орчин илүү олон гарцтай, илүү боловсронгуй болсоор байна. Жишээ нь, Францын “Орано Майнинг” компанитай “тусгай АМНАТ”-аар асуудлаа шийдсэн нь сайн хувилбар. Орд газар дээр байгуулах үйлдвэр нь ашигтай, ашиггүй байхаас үл хамааран манай талд байнга үндсэн болон нэмэлт АМНАТ-ын орлого нь орно. Үүнээс гадна нөгөө тал ч олон таван үггүй хүлээн зөвшөөрсөн ойлгомжтой хувилбар. Оюу Толгойн гэрээ байгуулж байх үед төрийн эзэмшлийн хувийг АМНАТ-аар орлуулдаг хуулийн ийм зохицуулалт байсан сан бол гэж би харамсаж халагласан.

-Оюу Толгойн гэрээний асуудлаар би танаас дараа нь асуух юм бий. Одоо үндсэн сэдэвтээ эргээд оръе.  О.Алтангэрэл сайд мэдэгдэхдээ, “Энэ гэрээний тухай ярих сонирхолгүй, ярихыг хүсдэггүй хэсэг бүлэг хүмүүс байна гэж дүгнэж байгаа” гэсэн нь хэнийг хэлж байгаа юм бол?  

-"Гэрээний тухай ярих сонирхолгүй хүмүүс" гэж хэнийг хэлж байгааг чамтай адилхан сонссон надаас биш, хэлсэн сайдаас нь чи асуусан нь дээр. Надаас энэ сэдвээр тухайн үед нь зөндөө асуусан, би ч зөндөө хариулсан. Телевиз, сониноор олон ярилцлага өгсөн. Асуувал одоо ч хариулах, ярилцахад бэлэн сууж байгаа маань энэ. 

-Ерөнхий сайд байхдаа гаргаж байсан зарим шийдвэрийнхээ сайн мууг дүгнэж, дэнсэлж, заримдаа маргалдаж байгаа тань жиргээнд буюу “Х” платформ дээр анзаарагддаг.

-Удирдаж байсан Засгийн газраасаа гаргаж байсан шийдвэрийг олон түмэнд талбайрлах, үнэн бодит мэдээл өгөх үүрэг маань одоо ч хэвээр. 2008 оноос хойш 17 жил өнгөрч. 17 жил гэдэг улсын хувьд богино ч, хүний амьдралын хувьд урт хугацаа. Тэр үеийн нөхцөл байдал, болж өнгөрсөн үйл явдлыг зарим нь мартсан, зарим нь бүр мэдэх ч үгүй. Тийм учраас баримт түшин ярьж, хууль барин тайлбарлаж байх хэрэгтэй. О.Алтангэрэл сайд энэ асуудлыг УИХ-д танилцуулж шийдүүлнэ гэсэн байсан. УИХ-ын гишүүд ч гэсэн нэг талын мэдээлэлтэй байж таарахгүй гэж бодож байна. 

-Нийгмийн сүлжээнд байр суурь илэрхийлэхээс илүү нам, засгийн удирдлагуудтайгаа нүүр тулж уулзаад ярилцах, зөвлөгөө өгөх хангалттай боломж, орон зай Танд бий шүү дээ?

-Тийм боломж бий нь бий. Тэр боломжоо ашиглаад хаяа уулздаг, хэлье гэснээ хэлдэг. Гэхдээ том дарга нар зав чөлөө муутай явдаг улс. Би өөрөө нэг хэсэг том дарга хийсэн учраас тэр зовлонг нь мэднэ. Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат гуай шогч наргианч хүн байсан. Нэг удаа бидэнд “Том дарга байсан хүн ямар байх ёстой” талаар ярьж билээ. “Том дарга байснаа санагалзан ажиллаж байсан орчноороо бүү хий эргэлд, одооны хэдээ бүү зовоо. Харин дуудвал оч, асуувал хариул, таваглавал хус, хундаглавал тат” гээд маг маг инээж байж билээ. Шог байдлаар бидэнд сануулсан зөв л зөвлөгөө санагдсан. Бодол байр сууриа дээшээ доошоо, хажуу орчиндоо хүргэх боломж бололцоо одоо цагт олон бий. Нэг нь тэр жиргээ буюу шинэ нэрээр “Х” платформ. Өөр нэг хэлбэр нь, жишээ нь, чамд өгч байгаа энэ ярилцлага. Том дарга нарын маань зав чөлөө нь олдвол уншиж юу магад (инээв). 

-Таны өгч байсан ярицлага, хийж байсан мэдэгдэлүүдийн бүгдийг нь биш гэхэд заримыг нь олж уншсан. О.Алтангэрэл сайд мэдэгдэхдээ, “УИХ 2007 онд 27 дугаар тогтоол гаргаад Тавантолгойн орд газар тэр дундаа “Энержи Ресурс” компанийн эзэмшиж байсан тусгай зөвшөөрлийн талбайг стратегийн ач холбогдол бүхий орд газарт хамруулчихаад байхад энэ ордын талаар гэрээ хийгээд хэн нэгэн этгээдэд шууд эзэмшүүлэх эрх Үйлдвэр худалдааны сайд Х.Наранхүүд байгаагүй” гэсэн байсан. Таны нэрийг дурдаагүй байхад эмзэглэх хэрэг байсан юм уу?

-Х.Наранхүү сайд манай Засгийн газрын гишүүн байсан. Чамбай, хариуцлагатай, мэдлэг боловсролтой сайд. Тэгээд ч Засгийн газар танхимын зарчмаар ажилладаг. Тиймээс О.Алтангэрэл сайдын энэ мэдэгдэл надад ч бас хамаатай. Тэр мэдэгдлийг сонссон олон нийт одоо бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж байгаа Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын үгэнд үнэмшинэ. Эрх мэдлээ хэтрүүлэн, элдэв тусгай зөвшөөрөл “хэн нэгэн этгээдэд” шилжүүлж хууль бус үйлдэл хийсэн бол Х.Наранхүү сайд хуулийн хариуцлага хүлээх ёстой. Х.Наранхүү сайдад энэ гэрээнд гарын үсэг зурах эрх олгосон Засгийн газрын тэргүүн нь байсан би ч гэлээ хуулийн хариуцлага хүлээх ёстой.

Гэтэл асуудал О.Алтангэрэл сайдын ярьснаас шал эсрэгээрээ юм. Х.Наранхүү сайдын гарын үсэг зурсан “Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлэх тухай” гэсэн нэртэй тэр гэрээ ёсоор, “Энержи Ресурс”-ын эзэмшиж байсан зургаан тусгай зөвшөөрлийн тавыг нь төрийн мэдэлд буцааж аваад, нэгийг нь үлдээсэн. Хоёр тал хэлэлцээрийн үр дүнд тэгж шийдсэн. Тэр шийдвэрээ баталгаажуулсан эрх зүйн баримт нь тэр гэрээ юм. Тэрнээс “хэн нэгэн этгээдэд” тусгай зөвшөөрөл шинээр олгож эзэмшүүлэх, эсвэл шилжүүлэн өгч байгаа юм огт биш.

Х.Наранхүү сайд тэр компанид тусгай зөвшөөрөл олгоогүй, эзэмших эрхийг тэдэнд шилжүүлээгүй. “Энержи Ресурс” компани нь Тавантолгойн нүүрсний ордын тусгай зөвшөөрлийг манай Засгийн газар байгуулагдахаас хэдэн жилийн өмнө хэдийнээ эзэмшиж байсан хуулийн этгээд юм.

-Зургаан тусгай зөвшөөрлийн тавыг нь төрийн мэдэлд аваад нэгийг нь “Энержи Ресурс” компанид үлдээдгийн цаад учир нь юу юм бэ? Үүнийг л хүмүүс сонирхоод байх шиг.

-Тэгээд яах ёстой байсан юм, Гандөл өө? Үлдсэн нэгийг нь хүртэл цуцлаад, Төрийн мэдэлд хурааж авах ёстой байсан гэж үү? Засгийн газар Үндсэн хууль, бусад хуулиа улайм цайм ингэж зөрчих байсан юм уу?

-Өөр хувилбар байгаагүй юм уу гэдгийг л тодруулаад байгаа юм?

-"Энержи Ресурс" компани Тавантолгойн ордын зургаан тусгай зөвшөөрөл 2002 оноос хуулийн дагуу эзэмшиж байж. Тэр тусгай зөвшөөрлүүд нь тухайн орд дээр үйл ажиллагаа явуулах эрхийг Төрөөс олгож буй албан ёсны баримт. Иргэний хуулиар бол энэ эрхийг эдийн бус хөрөнгө гэж үздэг. Нягтлан бодох бүртгэлээрээ ч өмч хөрөнгө гэж бүртгэгддэг. Өөрөөр хэлбэл тэр тусгай зөвшөөрлүүд нь тэр компанийн өмч юм.

Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт “Хувийн өмчийг хууль бусаар хураах, дайчлан авахыг хориглоно. Төр, түүний эрх бүхий байгууллага нь нийгмийн зайлшгүй хэрэгцээг үндэслэн хувийн өмчийн эд хөрөнгийг дайчлан авбал нөхөх олговор, үнийг төлнө” гэж заасан байдаг. Энэ компани тусгай зөвшөөрлийн төлбөрийг төлөөд, түүнийхээ хүрээнд хөрөнгөө оруулаад л явж байсан. Гаргасан тэр хөрөнгө мөнгө, хийсэн төлбөрийг нь нөхөн төлөөд тусгай зөвшөөрлийг нь Төрийн мэдэлд авах боломж Засгийн газарт тэр үед байгаагүй. Эдийн засаг тэг заагаад хорголоо тоолж байсан үе. Тийм боломжтой байлаа ч тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь зөвшөөрөхгүй бол тэр хэлцэл бүтэхгүй.

-Яагаад?

-“Энержи Ресурс” компанийн эзэмшиж байсан тусгай зөвшөөрлийг цуцлаад, төрийн мэдэлд шилжүүлэх боломж бас байгаагүй. Ашигт малтмалын тухай хуульд тусгай зөвшөөрлийг цуцлах үндэслэлийг тодорхой заасан. Татвартай холбоотой худал хуурмаг тайлан мэдээлэл гаргах, лицензийн төлбөрөө төлөхгүй байх, байгаль орчинд хор хөнөөл учруулах гэх мэтийн арав гаруй үндэслэл байдаг. Тийм үндэслэл “Энержи Ресурс” компанийн үйл ажиллагаанд тогтоогдоогүй. Тусгай зөвшөөрлийг нь зүгээр л хураагаад авна гэвэл хууль зөрчсөн болно.

Хуулийн дагуу тусгай зөвшөөрлийг авна гэвэл Ашигт малтмалын тухай хуулийн 5.4-т “Улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийж нөөцийг нь тогтоосон стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг хувийн өмчит хуулийн этгээдтэй хамтран ашиглавал төрийн оролцооны хэмжээ 50 хүртэл хувьтай байж болох бөгөөд уг хэмжээг төрөөс оруулсан хөрөнгө оруулалтын хэмжээг харгалзан орд ашиглах гэрээгээр тодорхойлно” гэж заасан. Одоо бол хуулийн энэ заалт өргөжөөд “үүсмэл орд”, “50 хүртэлх хувийг төр үнэ төлбөргүйгээр эзэмших”, “төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрөөр орлуулах” зэрэг шинэ зохицуулалт нэмэгдсэн байна билээ.

Ашигт малтмалын тухай хуулийн 5.4 гэх заалтын дагуу явсан бол “Энержи Ресурс” компанийн эзэмшилд буй тусгай зөвшөөрлийн төрийн оролцооны хэмжээ 50 хүртэл хувьтай л байхаар байв. Үүнээс илүү хувийг төрийн мэдэлд авах хуулийн ямар нэгэн зохицуулалт тэр үед байгаагүй. Тиймээс цорын ганц гарц нь тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч тэр компанитай хэлэлцээр хийн, ойлголцон тохиролцох явдал байсан. Тэгж байж л 50-иас илүү хувийг төрийн мэдэлд авах боломж нээгдвэл нээгдэнэ. Үгүй бол үгүй. 

Үйлдвэр худалдааны сайд Х.Наранхүү тэр компанитай гурван сар хэлэлцээр хийсэн. Хэлэлцээрээ маш сайн хийсэн. Мань мэт ч бас нам, засгийн болон хувийн шугамаараа тэр компанийн эздэд нөлөөлөх гэж үзсэн. Өвөлжин хэлэлцээр хийсний үр дүнд Тавантолгойн нүүрсний ордын нийт талбайн 95 хувь, нийт нөөцийн 96 хувийг төрийн мэдэлд шилжүүлэн аваад, улмаар тус ордын нийт талбайн 5 хувь, нийт нөөцийн 4 хувийг Энержи Ресурс компанийн мэдэлд үлдээсэн.

-Тодруулж асууя. Стратегийн ач холбогдол бүхий Тавантолгойн ордын 96 хувийг төрд буцаан авч чадсан нь сайн хэрэг. Гэхдээ хамгийн сайн чанарын нүүрсний нөөцтэй “Ухаа худаг” гэх хэсгийг “Энержи Ресурс” компанид үлдээсэн гэсэн хардлагад Та ямар хариулт өгөх вэ. Өөрөөр хэлбэл, “Ухаа худаг”-ийн ч 96 хувийг төрд буцаан авах ёстой байсан юм биш үү?

-“Тодорхой ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулах тухай” УИХ-ын 2007 оны 27 дугаар тогтоол гэж бий. Энэ байна. Энэ тогтоол хоёр хавсралттай. Нэгдүгээр хавсралтад нь стратегийн 16 ордын жагсаалт байна. Жагсаалтын эхэнд нь “Тавантолгойн чулуун нүүрсний орд” гэж тодорхой тусган, газар зүйн байршлыг нь заагаад, тайлбар хэсэгт нь “Тавантолгой” ХК, “Энержи Ресурс” ХХК, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн эзэмшиж байгаа тусгай зөвшөөрлийн хэмжээнд нөөц тооцсон талбайг хамруулна” хэмээн маш тодорхой заасан байгаа биз дээ? “Энержи Ресурс” компани “Тавантолгой”-н нүүрсний ордын Ухаа худаг, Бор толгой, Шар тээг, Баруун Зүүн Цанхи гээд өөр ямар ч билээ нийт зургаан талбайг ашиглах тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байсан.

Тавантолгой ордын нэг хэсэг болох “Ухаа худаг”-ийг стратегийн ордоор тогтоож байгаагүй. Хууль эрх зүйн тийм акт тэр үед байгаагүй, одоо ч байхгүй. Ямар ч асуудал хууль тогтоомжийн дагуу л шийдэгдэх ёстой. Хуулийн хүрээ гортиг давж асуудлыг шийдэх эрх хэнд ч үгүй. Засгийн газарт ч үгүй, аж ахуйн нэгж, иргэнд ч үгүй. Байхгүй учраас тэндээс нь 96 хувийг нь хуулийн аргаар авна гэх аргагүй. Хэлэлцээрийн аргаар томынх нь 96 хувийг авчихаад, үлдсэн жижгийнх нь 96 хувийг бас авна гэвэл бүтэх үү? “50 хувь хүртэл” гэх гарааны цэгээс хэлэлцээр хийж буй хувийн хэвшил үүнийг зөвшөөрөх үү? Хамгийн сайн чанарын нүүрстэй хэсгийг “Энержи Ресурс” компанид үлдээсэн гэж байна. Энэ асуудал хэлэлцээрийн үр дүнд л тэгж шийдэгдсэн. “Ухаа худаг” нь коксжих нүүрсний нөөц нь давамгайлсан, геологийн нөхцөл нь сайн талбай мөн гэдэг.

Хуулийн дагуу тусгай зөвшөөрлийг нь эзэмшиж байсан ордын 50 хүртэл хувийг л хуулийн дагуу Төр авч чадна гэдгийг тэр компани мэдэж байгаа. Гэтэл тэр ордын 50 хувь биш, дийлэнхийг нь төрийн мэдэлд шилжүүлэх тухай хэлэлцээр хийж буй тэр компани хамгийн муу биш, хамгийн сайн талбайгаа л авч үлдэнэ гэж зүтгэнэ. Хэлэлцээрийн протоколууд нь энэ байна. “Энержи Ресурс” компани хэлэлцээрийн үед Ухаа худаг, Бор толгой, Шар тээг гэх гурван талбайн тусгай зөвшөөрлөө авч үлдэнэ гэсэн. Гэтэл тэр гурван талбайг нөөцөөр нь тооцож үзвэл Тавантолгойн ордын нийт нөөцийн 20 орчим хувь болох байсан тул Х.Наранхүү сайд энэ саналыг нь хүлээн авах боломжгүй гэснээс болж хэлэлцээр мухардаж тасалдсан.

Тэгж, тэгж хэлэлцээр дахин эхэлсэн. Хэд хэдэн удаа тарж нийлсээр байгаад эцэст нь “Энержи ресурс” компанид “Ухаа худаг”-ийн талбайг ашиглах ганц лицензтэй нь үлдээхээр хоёр тал тохирсон. Зургаан лицензийхээ тавыг нь төрд буцааж тушаагаад, ганцхан лицензтэй үлдэж байгаа учраас тэр компани түүнийгээ хамгаалсан олон хатуу заалт гэрээндээ тусгах гэж зүтгэсэн. Хэлэлцээрийн явцад заримыг нь авсан, заримыг нь орхисон.

-Хэдэн удаа, ямар хугацаанд энэ хэлэлцээрийг хийсэн юм бэ?

-Нийт есөн удаа, гурван сар гаруй хийгээд УИХ-ын хаврын чуулганы нээлтийн өмнөхөн дуусгасан.

-Хийсэн энэ хэлэлцээрийн талаар мэдээлэл нэг их гарч байгаагүй санагдах юм. Энэ протоколуудыг нийтэлж болох уу? Би танаас аваад буцаагаад өгъе...

-Улсын нууц биш учраас болох биз. Хэлэлцээр ид явж байх үед бол энэ нь албаны болон компанийн нууц байсан. Одоо бол нуугаад байх юм юу байх вэ. Гэхдээ би чамд өгөөд явуулах боломжгүй. Энд сууж байгаад уншиж танилцвал танилц. Нийтэлье, олон түмэнд хүргэе гэж байгаа бол холбогдох яам, эсвэл тэр компанид нь хандаж албан ёсоор авсан чинь дээр.

ӨРӨӨНДӨӨ ДУУДААД АСУУДЛЫГ ШИЙДНЭ ГЭВЭЛ ҮҮН ШИГ ХУДЛАА ЮМ ҮГҮЙ

-О.Алтангэрэл сайд мэдэгдэл хийхдээ “Анх энэ лицензийг албан тушаал эрх мэдлийн байдлаа урвуулан ашиглаж өөр дээрээ авсан байж болзошгүй хүний асуудал, өөрийнхөө эрх хэмжээг хэтрүүлж Монгол Улсад онц хэмжээний хохирол учруулсан байж болзошгүй, тодорхой этгээдүүдтэй холбоотой асуудлыг хууль хяналтын байгууллагаар шийдвэрлүүлэх нь зүйтэй” гэсэн. Сэтгүүлчийн асуусан асуултад хариулахдаа “Улсад учруулсан хохирлоор нь авч үзэх юм бол эрүүгийн гэмт хэрэг болох ёстой. Эрүүгийн хуульд заасан хэд хэдэн гэмт хэргийн шинжийг агуулж байгаа” гэсэн байсан. Хэнийг, ямар гэмт хэргийг хэлж байгаа юм бол?

-Мэдэхгүй. Өөр хүний хэлснийг надаас асуугаад хэрэггүй гэж би хэлсэн дээ. 

-Улс төр, бизнесийнхний харилцаа, тэдний хоорондын өгөө аваа гэж маш нарийн ээдрээтэй юм байдаг байх. Жишээ нь, Тавантолгойн том бүлэг орд хувийн хэвшлийн эзэмшилд яг яаж яваад оччихсон юм бэ?

-Энийг дэлгэрэнгүй ярина гэвэл “Дайн ба энх” роман шиг урт түүх болох байх. Энэ романыг дээр үед уншсан ч зарим хэсгийг нь одоо мартаж. Маш товчдоо бол ийм юм. 1996 онд Тавантолгойн ордын хайгуулын лицензийг АНУ-ын “Magma Copper” компани аваад энэ компаниас Австралийн “BHP Billiton” компанид шилжиж. Дэлхийн энэ том компани Монголын энд тэнд хайгуул хийж байснаа эдийн засгийн үр ашиггүй, дэд бүтэц нь хөгжөөгүй гээд гарахдаа 1999 онд лицензээ төрд буцаан өгч. Тэрнийг нь Монголын “Майн-Инфо” компани аваад 2002 онд “Энержи Ресурс” компанид шилжүүлж. Энэ зуур гадаад, дотоодын эдгээр компаниуд өөр хоорондоо ямар яриа хэлцэл, худалдаа наймаа хийж байсныг би мэдэхгүй.

-Хувийн хэвшлийн мэдэлд байсан Тавантолгойн ордын лицензүүдийг төрд буцаан авах санааг анх хэн, хэзээ гаргасан юм бэ? Тэр үед “Энержи Ресурс” компанийн эзэд гэгддэг байсан Сү.Батболд, Ж.Оджаргал нарыг Та өрөөндөө дуудаж уулзаад л өгч, авалцсан тухай асуудал арай биш байх. Хувийн хэвшлийнхэн ч нэг дугаар “за, мэдлээ” гээд зүгээр өгөөгүй нь тодорхой?

-Хувийн хэвшлээс Тавантолгойн ордын лицензүүдийг төрд буцаан авах санааг хэн, хэзээ анх гаргасныг мэдэхгүй. Харин улс төр, бизнес гэдэг бол хамгийн хурц өрсөлдөөн өрнөдөг салбар гэдгийг бол би мэднэ. Заримдаа бүр халуун, хүйтэн дайны талбар маягтай болж ирдгийг бүгд л харж байна. Эрх мэдэл, албан тушаал, ашиг орлого, давуу байдал олохын тулд алалцахаас буцахгүй шахуу болж. Гүтгэж дайрах, хилс хэрэгт унагах гэж оролдох нь хэвийн үзэгдэл болсон. Гэхдээ энэ сэдвийг орхие. Би дөрвөн жил хашсан Элчин сайдын ажлаа өгөөд Москвагаас 2005 онд ирэхэд гудамж талбай дүүрэн жагсдаг, улс төрчид нь хувийн тоглолт илүү их хийдэг, улс төрийн намууд нь дотроо ихээхэн зөрчилтэй болсныг би анзаарсан.

Байнга жагсдаг хүмүүс болон тодрох гэж оролддог улс төрчдийн нэг том сэдэв бол уул уурхайн баялаг, түүний хуваарилалт болсон байв. Тэрэн дотор нь хамгийн том нь учраас Оюу Толгой, Тавантолгойн сэдэв зонхилно. Хэт туйлширдаг нь “Бүгдийг нь хуу хурааж ав, ард түмний мэдэлд өг” гэж коммунист маягийн лоозон хашгирна. Арай гайгүй нь “Ийм их баялагтай байж тэрнийгээ бушуу ашиглаач” гэж шаардана. Илүү прагматик нь “Хувийн хэвшлээ төр нь дэмжээд, гадны хөрөнгө оруулалтыг тал талаараа татаж чадвал бид хөгжинө” гэж зөвлөнө. Дотроо ийм эрс тэс үзэл бодолтой, гаднаас манай уул уурхайг илүү сонирхдог болсон үед, 2007 оны арваннэгдүгээр сард би Ерөнхий сайд болсон. Ерөнхий сайдын ажил олон чиглэлтэй ч, Оюу Толгой, Тавантолгойн асуудалд түлхүү анхаарч энэ асуудлыг нарийн судлах, холбогдогч талуудтай хэлэлцээр хийх бэлтгэлээ хангах үүрэг Засгийн газрын холбогдох гишүүддээ өгсөн.

Тэрнээс “Энержи Ресурс” компанийн эзэд гэгддэг Сү.Батболд, Ж.Оджаргал нарыг өрөөндөө дуудаад асуудлыг түргэн шийдэж болдог байсан бол амар байхгүй юу. Тэр хоёроос гадна улс төр, бизнесийн томчууд тэр компанид олон байсан. Том том амбицтай тэр бүгдийг өрөөндөө дуудаад асуудлыг шийднэ гэвэл үүн шиг худлаа юм үгүй. “Энержи Ресурс” гэх компани нь намайг Москвагаас ирж байхад дотроо арав гаруй компанийг нэгтгэсэн консорциум байсан. Сүүлдээ тэр консорциумын гишүүн бусад компаниудынхаа хувьцааг худалдаж авсаар яваад монгол талаасаа одоо MCS л дангаараа үлдсэн байх.

Асуудлыг “өрөөндөө дуудаж” шийдэх аргагүй, хуулийн дагуу шийдэх нь Төрийн эзэмшлийн хувийг 50-иас дээш гаргах боломжгүй. Харилцан ойлголцож байж л асуудлаа шийдэх боломжтой тул “Энержи Ресурс” компанитай хэлэлцээр эхлүүлэхийг Х.Наранхүү сайдад би 2007 оны сүүлээр, Ерөнхий сайд болсныхоо дараахан даалгасан. Гэтэл хэлэлцээр эхэлтэл тэр компани нь манай өмнөх Засгийн газартай хэлэлцээр хийж боловсруулсан Тавантолгойн орд газрыг хамтран ашиглах “Монгол Улсын Засгийн газар, “Энержи ресурс” ХХК-ийн хооронд байгуулах Хөрөнгө оруулалтын гэрээ”-ний төслийн дагуу л асуудлыг ярилцана гэж.

-Танай өмнөх гэдэг нь М.Энхболдын Засгийн газар биз дээ? Тэд “Энержи ресурс”-тай хамтарч Хөрөнгө оруулалтын гэрээний тийм төсөл боловсруулж байсан байсан юм уу? Огт сонсогдоогүй төсөл байх юм.

-Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах талаар Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр 2006 оны сүүлээр М.Энхболдын Засгийн газарт чиглэл өгч. Гэхдээ өгсөн тэр чиглэлдээ Н.Энхбаяр дарга одоо яриад байгаа шигээ арай ч “Тусгай зөвшөөрлийг бүгдийг нь хурааж ав” гээгүй юм билээ. Сүүлд уншиж үзэхэд “Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчидтэй хэлэлцээр хийж, саналын хувилбарууд боловсруул” гэх байр суурьтай байсан байж. Ерөнхийлөгчийн өгсөн тэр чиглэлийнх нь дагуу М.Энхболдын Засгийн газар тогтоол гаргаж Оюу Толгой, Тавантолгойн асуудлаар ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч гадаад, дотоодын компаниудтай хэлэлцээр хийж эхэлж. 

Хийсэн тэр хэлэлцээрийн үр дүнд “Монгол Улсын Засгийн газар, “Энержи ресурс” хооронд байгуулах Хөрөнгө оруулалтын гэрээ”-ний төсөл боловсруулсан байсан. Олон хуудастай зузаан тэр төслийг Ерөнхий сайд болсны дараа надад танилцуулсан. Ашигт малтмалын хуульд заасан төрийн эзэмшлийн 50 хувиийн хязгаараас давж тохиролцож байснаараа энэ төсөл чухал. Х.Наранхүүгийн хэлэлцээр бүтээгүй бол Засгийн газар, “Энержи ресурс” хоёр энэ л гэрээний дагуу явах байсан биз.

30 жилийн хугацаатай байгуулах тэр гэрээний төсөл ёсоор Засгийн газар, “Энержи Ресурс” хоёр Тавантолгойн орд газар дээр бүхэлд нь хамтарсан компани байгуулж ажиллана гэсэн байв. Тэгэхдээ төрийн мэдэлд 86 хувь өгөөд, “Энержи Ресурс” компанид 14 хувь үлдэхээр төсөл боловсруулагдсан байсан. Засгийн газар дээрээ бид ярилцаж байгаад тэр төслөөс нь татгалзаж, арай өөр хувилбараар хэлэлцээр хийхээр шийдсэн.  

-Татгалзах учир шалтгаан юу байсан юм бэ?

-Гол хоёр учир шалтгаан байсан. Нэгд, гэрээний тэр төслийн дагуу Тавантолгойн орд газраас төрийн мэдэлд авах хувийн хэмжээ 86 байх нь хуульд заасан 50 хувиас хавьгүй илүү ч гэлээ үүнийг цааш ахиулах гэж оролдох ёстой санагдсан. Нэгэнт л шинэ Засгийн газар хэлэлцээрт орж байгаа юм чинь, хуучин Засгийн үед боловсруулсан гэрээний төсөл ёсоор хэлэлцээрийн гарааны өгөгдөхүүн нь болсон 86 хувиас илүү хувийг төрийн мэдэлд авах тал дээр илүү сайн аргумент нотолгоо гаргаж тавьж байгаад зүтгүүлэх ёстой гэж бодсон.

Хоёрт, Тавантолгойн нөөцийн 86 хувь нь Төрийн мэдэлд очиж, 14 хувь нь Монголын нэг компанийн мэдэлд үлдлээ ч, аль, аль тал нь асар том энэ орд газрыг дорвитой хөдөлгөх мөнгөгүй учраас хамтраад ч нэмэр багатай санагдсан. Хамтарлаа гэсэн ч гаднаас мөнгө гуйх, хайх болно. Гэтэл уул уурхайн гадна, дотнын экспертүүд “Тавантолгойн орд газрыг гаднын том хөрөнгө оруулагчидтай хамтарч байж л мега төслийн хэмжээнд хүргэнэ. Гэхдээ эсвэл төр, үгүй бол хувийн хэвшил дангаараа хамтарвал үр дүнд хүрнэ. Тэрнээс төр, хувийн хэвшил хамтарсан төсөлд гуравдахь тал нь болон орохоос гадны хөрөнгө оруулагч нар болгоомжилдог, гурван талын ирээдүйн эрх зүйн маргаанаас зайлсхийдэг” гэж манай Засгийн газарт зөвлөж байв.

Тэдний энэ үг ортой байсан нь Бразилийн “Vale S.A.”, АНУ-ын “Peabody Energy”, ОХУ-ын “Северсталь”, БНХАУ-ын “Шиньхуа” зэрэг том том компанийн нөхөдтэй Ерөнхий сайд миний бие болон манай сайд нарын хийж байсан уулзалт ярианы явцад нотлогдож байв. Дээр нь өөр нэг зүйл гаднын том хөрөнгө оруулагч нарын эргэлзээг төрүүлж байсан юм билээ. “Танай Тавантолгойн орд газрын 86 хувь нь төрийн мэдэлд, 14 хувь нь Монголын нэг компанийн мэдэлд байхаар гаднын хөрөнгө оруулагчид хэдэн хувь үлдэх юм” гэж “Peabody Energy”-ийн төлөөлөгч надаас ёжтойхон асууж байсан. Тэгэхэд нь, “Үгүй яахав дээ. Монголын төр хуульд заасан 50 хувиа өөртөө үлдээгээд, гаднын хөрөнгө оруулагчид 36 хувиа арилжаалж болох юм” гэхэд “36 хувийг сонирхох гаднын хөрөнгө оруулагч олдох болов уу” гэж асууж байсан.

ТОХИРСОН АСУУДЛЫНХАА ТАЛААР БИ ЕРӨНХИЙДӨӨ ЯРЬЧИХЛАА

-Цаашаа яасан юм? Шууд л “Энержи Ресурс”-тай хэлэлцээрт орсон уу?

-Тэгсэн. УИХ-ын сонгууль ч хаяанд ирсэн тул асуудлыг шуурхайлах хэрэгтэй байсан. Гэхдээ сая миний ярьсан учир шалтгааны улмаас Засгийн газар, “Энержи ресурс” компанийн хооронд Хөрөнгө оруулалтын ямар нэгэн гэрээ байгуулах хэрэггүй юм байна. Илүү ашигтай, илүү хялбар хувилбар олох хэрэгтэй юм байна гэж бодсон. Бүр цаашлаад Тавантолгойн орд газрыг төрийн мэдэлд бүхлээр нь аваад, эдийн засгийн эргэлтэнд оруулж, мега төсөл болгох гэж зүтгэх нь улсад илүү үр ашигтай болно гэсэн миний бодол гадныхантай уулзасны дараа улам лавширсан.

Гэхдээ Төр дангаараа Тавантолгойн орд дээр үлдэхийн тулд “Энержи ресурс” компанийг тэндээс ятгаж байгаад явуулах хэрэгтэй. Х.Наранхүү сайдыг хэлэлцээрээ энэ позицоос эхлүүлэх үүрэг өгч байсан маань ийм учиртай. Үндэсний эрх ашиг, эдийн засаг-нийгмийн хөгжлийн зайлшгүй хэрэгцээ, уг ордын стратегийн ач холбогдол зэргийг урдаа барин ярьж тэдэнтэй хэлэлцэж үзтэл тэд Үндсэн хуулийн нөгөө “Хувийн өмчийг хууль бусаар хураах, дайчлан авахыг хориглоно...” гэх заалтыг эшлэн татгалзсан. “Танай компанид Засгийн газраас өгөх мөнгө байхгүй учраас нөхөх олговроор ашигт малтмалын өөр гоё орд газар сонгож авах санал тавьж байна” гэхэд бас л “үгүй” гэж.

Хоёр талын хэлэлцээрийн гарааны позиц хоорондоо ийм хол байхад хэлэлцээр амжилтанд хүрэх хэцүү. Гэхдээ аль аль тал нь хэлэлцээрээ бүрмөсөн орхиод явчихаж чадахгүй тул бас ч гэж учиртай. Чиний сая үзсэн хэлэлцээрийн протоколд энэ бүхэн тодорхой туссан байгаа.

-Дараагийн асуултаа асууя. “Лхагвын тойм” нэвтрүүлэг оролцохдоо та “Дубайн гэрээг УИХ-аар хэлэлцүүлээгүй нь Ч.Сайханбилэгийн алдаа” гэж ярьсан санагдаж байна. Гэтэл танай Засгийн газар ч гэсэн энэ асуудлаа УИХ-д өргөн мэдүүлж, зохих шийдвэр гаргуулаагүй юм билээ. УИХ-аас далдуур, түүнд мэдэгдэлгүйгээр асуудлаа шийдээд байсан нь алдаа биш юм уу?

-Бяцхан тодруулга хийе. Хуульч учраас би үгийн сонголт, хуулийн томъёололд анхаардаг. Дубайн гэрээ биш төлөвлөгөө, УИХ-аар хэлэлцүүлэх биш, УИХ-д танилцуулах тухай нэвтрүүлгийн үед би ярьсан. Нэвтрүүлгийн хөтлөгч надаас Ч.Сайханбилэгийн талаар асуусан учраас би товч хариулсан. Надтай адил Ерөнхий сайдын зовлон, жаргалыг амсаж явсан түүний чихийг байн байн халууцуулаад байх хэрэггүй биз.

УИХ-аас эрх зүйн шийдвэр гаргуулахын тулд хууль, тогтоолын төсөл Засгийн газар өргөн мэдүүлдэг. Эсвэл УИХ, түүний бүтцийн байгууллагад мэдээлэл, танилцуулга хийдэг. Ашигт малтмалын тухай хуулийн 9.1.5-д “Энэ хуулийн 5.4-т заасан стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч хуулийн этгээдийн төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоох саналыг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх” гэж тодорхой заасан. Манай Засгийн газар “төрийн оролцооны хэмжээ 50 хүртэл хувьтай байж болох” гэсэн 5.4 зүйлийн дагуу яваагүйн учир шалтгааны талаар би сая чамд ярьсан. Энэ зүйлд “50 хүртэл хувь байж болох” гэж заасан нь 50 хүртэлх хувь дотор яг хэдэн хувийг авах тухай саналыг УИХ-д өргөн мэдүүлж, зохих шийдвэр гаргуулна гэсэн үг.

Стратегийн ач холбогдол бүхий Тавантолгойн ордын төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг 50 хувиас дээш гарган 96 хувиар тогтоох тохиролцоонд хүрч, үүнийгээ эрх зүйн талаас нь баталгаажуулан Тавантолгойн ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчтэй Үйлдвэр худалдааны сайд гэрээ байгуулж, гарын үсэг зурсан. Төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоох асуудлаар өөр санал Засгийн газарт байгаагүй тул УИХ-д энэ асуудлыг өргөн мэдүүлж, тогтоол шийдвэр гаргуулах эрх зүйн үндэслэл байгаагүй. Засгийн газар хувийн хэвшилтэй хэлэлцээр хийж стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын орд газрын төрийн эзэмшлийн хувийг хуульд заасан хэмжээнээс давуулж тогтоосон тохиолдолд энэ асуудлыг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх эсэх тухай хуулийн зохицуулалт ч үгүй юм.

УИХ, Засгийн газар хоёрын харилцах эрх зүйн харилцааны хувьд нэгэнт л стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын орд газрын төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээний асуудал яригдаж байгаа учраас Засгийн газраас энэ чиглэлээр хийж байгаа ажил, хүрч байгаа үр дүнгийн талаар УИХ-д танилцуулж, холбогдох мэдээллийг өгч байх үүрэгтэй. Тийм ч учраас Засгийн газар, холбогдох яамдаас УИХ-ын Байнгын хороо, намын бүлгүүдэд Тавантолгойн ордын төр, хувийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоох хэлэлцээрийн явцын талаар мэдээлэл өгч байсан.

“Энержи ресурс” компанитай хийсэн хэлэлцээр 2008 оны 3 дугаар сард өндөрлөж, холбогдох гэрээ нь зурагдасны дараа миний бие Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн гишүүний хувьд Ерөнхийлөгч, УИХ-ын даргад энэ тухай мэдээлэл хийсэн. УИХ-ын хаврын чуулган эхэлсний дараа Байнгын хороо, намын бүлгүүдэд Тавантолгойн орд газрын төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг 96 хувиар тогтоож, гэрээнд гарын үсэг зурж баталгаажуулсан тухайгаа албан ёсоор танилцуулсан. Тэрнээс чиний сая хэлсэнчлэн УИХ-аас далдуур, түүнд мэдэгдэлгүйгээр асуудлыг шийдээд байсан зүйл үгүй.

-УИХ-ын дарга асан З.Энхболд телевизээр ярихдаа “Тавантолгойн орд газрын нэг хэсэг “Ухаа худаг”-ийг хувийн хэвшилд эзэмшүүлэх асуудлыг УИХ-д өргөн мэдүүлж хэлэлцүүлэх нь бүү хэл Засгийн газрын хуралдааны тэмдэглэлээр шийдвэрлэсэн” гэж байсан. Тэгсэн нь үнэн бол ингэж шийдэх нь хуулийн маш ноцтой зөрчил биш юм уу?

-Байнга мушгин гуйвуулж ярьдаг, эерэг бүхэнд сөрөг ханддаг тэр нөхрийн юу гэх нь надад ёстой хамаагүй. Асуудлыг Засгийн газрын хуралдааны тэмдэглэлээр яагаад шийдсэн юм, энэ нь хуулийн зөрчил болохгүй юу гэж чи надаас асуулаа. Тэр асуултад чинь харин хариулъя. Засгийн газрын хуралдаан бүрийн эцэст хэлэлцсэн асуудлын тэмдэглэл гардаг. Хэлэлцсэн асуудлын сэдэв, онцлогоосоо хамаарч хууль тогтоомжийн хүрээнд нийтийг хамарсан эрх зүйн хэм хэмжээ, зохицуулалт тогтоох шаардлагатай гэж үзвэл Засгийн газрын тогтоол, эсвэл Ерөнхий сайдын захирамж гардаг. Засгийн газрын хуралдааны явцад шийдвэрлэсэн бусад асуудлыг, ялангуяа тодорхой байгууллага, албан тушаалтанд үүрэг даалгавар өгсөн нэг удаагийн үйчлэлтэй асуудлыг Засгийн газрын хуралдааны тэмдэглэлээр холбогдох байгууллагад нь хүргүүлдэг.

Манай Засгийн газар 2008 оны 3 дугаар сарын 19-нд “Тавантолгойн орд газрын тусгай зөвшөөрлийг буцаан авах талаар “Энержи ресурс” ХХК-тай байгуулах гэрээнд гарын үсэг зурах тухай” асуудлыг хэлэлцэн, хэлэлцээрийн үр дүн хангалттай болсон гэж үзээд, уг гэрээнд гарын үсэг зурахыг Үйлдвэр, худалдааны сайд Х.Наранхүүд даалгасан. Энэ шийдвэрээ “Үйлдвэр, худалдааны яам, Ашигт малтмал, газрын тосны хэрэг эрхлэх газарт” гэж уг хуралдааны тэр тэмдэглэлээ хаяглаад, тухайн албан байгууллагад нь хүргүүлсэн баримт юм. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газрын хуралдааны тэр тэмдэглэлээр Үйлдвэр, худалдааны сайдад гарын үсэг зурах эрхийг нь олгосон. Тэрнээс аль нэг орд газрыг хувийн хэвшилд эзэмшүүлэх асуудлыг шийдсэн юм биш.

-Засгийн газраас УИХ-ын байнгын хороо, намын бүлгүүдэд Тавантолгойн орд газрын төрийн эзэмшлийн хувийг 96 хувиар тогтоосныг танилцуулсан гэж та хэллээ. УИХ-ын гишүүд хэрхэн хүлээж авсан вэ?

-Янз янзаар л хүлээж авсан. Миний энэ тэмдэглэлийн дэвтэрт асуудлаа танилцуулж байх үед УИХ-ын гишүүдийн хэлсэн үг тэмдэглээстэй байна. Цөөн хэдэн хүн “Тавантолгойн орд газрыг бүхлээр нь төрийн мэдэлд авах ёстой. “Ухаа худаг” гэх өрмийг нь хувийнханд үлдээлээ. Тэр орон нутгийн “жижиг” “Тавантолгой” ХХК, “Дайцүки” компани, энэ “Энержи ресурс” гээд бүгдийг хөөж гаргах хэрэгтэй” гэж байхад зарим нь “Тэр нүүрсний ордыг төрийн мэдэлд аваад яах юм, улсын бусад уурхайнууд шиг хулгайн үүр болно” гэж байв. Өмнөх Засгийн газрын гишүүн байсан ганц нэг хүн “Бэлэн болсон байсан Хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулах нь яасан юм. Сайн гэрээ болсон” гэж янз янзын, эсрэг тэсрэг байр сууринаас үг хэлж байсан байна.

Гэхдээ гишүүдийн олонх нь нааштай хүлээж авсан, зарим нь баяр хүргэж байсан. “Хүн хэлээрээ, мал хөлөөрөө гэдэг. Төрийн эзэмшлийн хувийг хуульд заасан 50 хувийн хязгаараас хол давуулж хувийн хэвшлийн компанитай тохирч чадсан байна. Баяр хүргэе! Таван толгойн орд бараг бүхлээрээ Төрийн мэдэлд ирлээ. Тэр хэдэн жижиг компаниуд тэндээ байж л байг, Төрийн байгууллагатай өрсөлдөг. Төрийн менежмент сайн уу, хувийн менежмент сайн уу гэдгийг амьдрал практик дээрээс харъя. Одоо Тавантолгойн орд газарт гаднын том хөрөнгө оруулагч олох, нүүрс-химийн том цогцолбор барих талаар Засгийн газар одоо хөөцөлдөх ёстой, мега төсөл болгох боломж нээгдэж байна” гэх мэтийн үг хэлж байсан байна.

-Тэгэхээр Үйлдвэр, худалдааны сайд Х.Наранхүүгийн “Энержи ресурс”-тай байгуулсан гэрээг УИХ хүлээн зөвшөөрсөн гэсэн үг үү?

-Хүлээн зөвшөөрөөгүй бол шууд л “Одоо наад асуудлаа УИХ-д өргөн мэдүүл, бид эндээ хэлэлцэж шийднэ” гэнэ биз дээ. Бүр цаашлаад Засгийн газар хууль зөрчсөн байна гэж үзсэн бол шууд л хуулийн хариуцлага ярьж, огцруулах асуудал босч ирнэ. Тавантолгойн орд газрын талаар Үйлдвэр, худалдааны сайд Х.Наранхүүгийн “Энержи ресурс”-тай байгуулсан гэрээ, энэ асуудлаар Засгийн газрын боловсруулсан хувилбар, гаргасан шийдлийг УИХ үндэс болгон хэд хэдэн тогтоол шийдвэр гаргасан.

Тухайлбал, УИХ-ын 2008 оны 40 дүгээр тогтоолоор стратегийн ач холбогдол бүхий Тавантолгойн нүүрсний ордыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах үүргийг Засгийн газарт өгч, баримтлах үндсэн зарчим, удирдамжийг баталсан. Мөн УИХ-ын 2010 оны 39 дугаар тогтоолоор Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах зарим асуудлыг баталж, үүн дотроо оператор компанийг сонгон шалгаруулах олон улсын тендер зарлах, Тавантолгойн нүүрсний ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид хувьцааныхаа 50 хүртэлх хувийг улсынхаа иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд эзэмшүүлэх, дотоод гадаадын хөрөнгийн биржээр арилжаалахыг Засгийн газарт үүрэг болгосон байсан.

Товчхондоо бол ийм юм. Сүүлд гарсан УИХ-ын энэ хоёр тогтоолоор Засгийн газарт өгсөн үүрэг зарим нь биелсэн, зарим нь биелээгүй. Үүнд биднээс хамаарах, үл хамаарах учир шалтгаан нь ийм байсан гээд ярьвал зөндөө л юм бий. Гэхдээ ингэсгээд зогсое. Чамтай ярилцъя гэж тохирсон асуудлынхаа талаар би ерөнхийдөө ярьчихлаа.

-Одоо ганц хоёрхон асуулт байна. Таны хальт дурдаад өнгөрсөн сэдэв. “Жаран хоног, жарны бутархай” номондоо ч бичсэн байсан. Танай Засгийн газрын үед байгуулсан Оюу Толгойн гэрээг зөв буруу болсон тухай олон жил маргасан.  “Өрөнд оруулдаг “34, 50 хувь” гэлгүйгээр, АМНАТ-аар орлуулдаг хувилбараар Оюу Толгойн гэрээг шийдэх ёстой байсан юм. Тухайн үедээ яриад, зүтгүүлээд бараагүйдээ би маш их харамсдаг” гэж Та номондоо бичсэн. “Орано майнинг”-тай байгуулсантай ижил хувилбарын тухай тэр үед Та ярьж байсан уу?

-Хуульд тусгаж амжаагүй л болохоос энэ бол бүр эрт ярьж байсан хувилбар юм билээ. Төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг АМНАТ-аар орлуулж болох хэд хэдэн хувилбарыг Б.Чимид гуай тэргүүтэй манай хуульчдийн баг боловсруулаад бараг дуусч байсан. Тэр хувилбарыг УИХ-ын гишүүдэд тайлбарлан таниулж, хууль болгон батлуулж амжаагүйдээ би үнэхээр харамсдаг. 2009 оны наадмын дараахан Японд албан ёсны айлчлал хийх тов зарлагдсан байсан тул ирж байгаад төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээний асуудлаа сайн ярилцъя гээд явсан санаатай.

Гэтэл биднийг Японд байх үед 2009 оны 7 дугаар сарын 16-нд УИХ-ын 57 дугаар тогтоол гарсан. Би тэр тогтоолыг цээжээр шахуу мэднэ. Тэр тогтоолоор “Оюу Толгой ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн хувьцааны төрийн эзэмшлийн доод хэмжээг 34 хувиар тогтоосугай… анхны хөрөнгө оруулалтыг нөхсөний дараа төрийн эзэмшлийн хувьцааны хэмжээг 50-иас доошгүй хувьд хүргэж нэмэгдүүлэх асуудлыг хөрөнгө оруулагчтай тохиролцон шийдвэрлэхийг Засгийн газар /С.Баяр/-т үүрэг болгосугай” гээд л алхаа цохичихсон байдаг.

Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч Канадын “Айвенхоу Майнс” компанийн хувьцааны 34 хувийг авснаас болж эргээд тэр компаниараа дамжуулан гаднаас зээл авч нийт зардлынх нь гуравны нэгийг дааж байх үүрэг хүлээх болсон. Тэрнээс болж манай улс бөөн өрөнд орох шахсан. Бичилтээр байнга өсөөд л байсан өр. Сүүлдээ явсаар хоёр гурван тэрбум ам.долларт хүрч өссөн тэр өрийг Л.Оюун-Эрдэнийн түрүүчийн Засгийн газрын үед нэлээд юм болж байж цайруулсан. Гэхдээ л ач тусаа хэзээ өгөх нь бүү мэд гаднын компанийн тэр гайт 34 хувь нь манай мэдэлд байж л байгаа. Юун тэр “төрийн эзэмшлийн хувьцааны хэмжээг 50-иас доошгүй хувьд хүргэж нэмэгдүүлэх”. Уул уурхай бол зардал, эрсдэл өндөртэй салбар. Тэр зардал, эрсдэлийг өөрөөсөө хол байлгах нь зүйтэй гэдгийг одоо нийтээрээ ойлгож эхэлж байна.

-Та түрүүн улс төр, бизнес хоёр бол хамгийн хурц өрсөлдөн өрнөдөг салбар, заримдаа бүр дайны талбар шиг болдог гэж хэлсэн. Оюу толгой, Тавантолгой мэтийн том төслүүдийг хэл ам, хэрүүл маргаан байнга дагалддаг нь үүнтэй холбоотой юу?

-Дан ганц дотоод улс төрөөсөө болж хэрэлддэг бол бас ч гэж яах вэ. Харамсалтай нь гаднын оролцоо их бий. Тэр нь хумигдахгүй, улам л нэмэгдээд байх шиг. Оюу Толгой, Тавантолгой тойрсон асуудлаар хэл яриа, хэрүүл маргаан үе үе дэгдээж дэврээгээд 15 жил болж байна. Тухай болгонд нь, УИХ, Засгийн газраас ажлын хэсэг байгуулж дахин дахин шалгадаг, холбогдох хүмүүсийг нь дуудаж асуудаг, архивын баримт ухдаг, дүгнэлтээ хэлэлцлээ гэж дуулддаг.

УИХ дээр байсгээд л үүсдэг хэрүүл маргаанаас болж Эдийн засгийн байнгын хороо Үндэсний Аудитын газарт хандаж шалгалт хүртэл оруулсан байдаг. Үндэсний Аудитын газар нь Оюу Толгойн нөөц, Тавантолгойн нүүрсний орд ашиглах талбай, тусгай зөвшөөрөл олгосон байдалд хийсэн гүйцэтгэлийн аудитын тайлан гаргаж байсан. О.Алтангэрэл сайд болон түүний ахалсан ажлын хэсэг энэ бүх тайлан, дүгнэлтийг судалсан болов уу, яасан бол гэх эргэлзээ надад төрсөн. Судалсан бол юу юугүй яаран “хууль зөрчсөн” гэх дүгнэлт хийхгүй байсан биз.

Үндэсний Аудитын газар 2012 онд хийсэн гүйцэтгэлийн аудитын дүгнэлтэндээ “Засгийн газар болон Энержи Ресурс ХХК-ийн хоорондын гэрээний үүрэг зөрчигдөх тохиолдолд “Энержи Ресурс”-д ашиглалтын таван лицензийг нь буцаан олгох, аль эсвэл төрийн оролцооны хувь хэмжээг 50 хүртэл хувиар бууруулах үр дагавар үүсэхээр байна” гэж бичсэн байдаг. Энэ бол ноцтой дүгнэлт. О.Алтангэрэл сайд болон түүний ажлын хэсэг Үндэсний Аудитын газрын энэ дүгнэлтийг олоод үзчихэд илүүдэхгүй л болов уу.

НАМАЙГ ГОЛОХГҮЙ БОЛ БИ ӨӨРИЙГӨӨ ГОЛОХГҮЙ

-Төрийн эзэмшлийн хувийг АМНАТ-аар орлуулж болох хувилбарыг Б.Чимид гуай тэргүүтэй хуульчдийн баг боловсруулж байсан гэж та сая хэллээ. Б.Чимид гухай танай тэр багт хэдийд орсон юм бэ?

-Эхнээсээ л тэр багт байсан. Би Ерөнхий сайд болсон даруйдаа Б.Чимид гуайг Хуулийн бодлогын зөвлөх маань болооч гэж хүсэлт тавихад зөвшөөрсөн. Ясны хуульч нутгийн маань ах надад, бидэнд маш их тус болсон. Тэрбээр, “Бодлого зорилго талаасаа Засгийн газар ямар ч шинэ, ямар ч гоё ажил хийж, санаачилж болно. Хамгийн гол нь бүх ажил хуулийн дагуу л явах ёстой. Хуулиа зөрчвөл Засгийн газар хариуцлага хүлээнэ. Юун гоё ажил хийх” гэж хэлдэг, өөрөө ч Засгийн газраас гарч буй шийдвэрүүдийн эрх зүйн талыг онцгой анхаардаг байсан. Ялангуяа урд нь явж байгаагүй замаар явж, өмнө нь шийдэж байгаагүй, эрх зүйн зохицуулалт нь хараахан бүрдэж боловсронгуй болоогүй байсан үеийн Оюу Толгой, Тавантолгой, Цөмийн энерги зэрэг шинэ том төслүүд дээр.

-Б.Чимид гуай таны Хуулийн зөвлөх байсан учраас та өөртөө ийм их итгэлтэй байсан гэж ярьдаг. Одоо ч тэр хэвээр байдаг юм уу?

-Мэдээжийн хэрэг. Б.Чимид гуай бидэнд гаж буруу юм зөвлөнө гэж байх уу, бод доо. Гэхдээ би өөрөө бас хуульч санаатай. Алтны дэргэд нэг захаасаа үл ялиг шарласан гууль (инээв). Би Ерөнхий сайд болохдоо олон ажил хийхээр бодсон ч амжуулж чадсан нь гарын таван хуруунд багтана. Энэ албыг нэг жил арван нэгэн сар хашихдаа таван л дорвитой ажил эхлүүлж амжсан. Нэгд, Оюу Толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг дэлхийн том компанитай байгуулсан. Хоёрт, Тавантолгойн орд газрыг эргэлтэд оруулсан. Гуравт, Атрын III аяныг санаачилж гурил, будаагаа гаднаас зөөхөө больсон. Дөрөвт, одоогийн “Е-Монголиа”-гийн суурь нь болсон бүртгэлийн төгөлдөршлийн ажлыг эхлүүлсэн. Тавд, сонгуулийн холимог тогтолцооны төсөл боловсруулсан.

Энэ бүх төслийн суурь судалгаа, хуулийн шийд гаргалгаа, эрх зүйн хэллэг томъёолол зэрэг нь Б.Чимид гуайн бичсэн санал, оруулсан засвартайгаа надад эх нооргоороо хадгалагдаж байдаг. Бидний хамтаараа хийсэн эдгээр ажлыг улс төрийн бодлого, зорилго талаас нь шүүмжилж болно. Харин эрх зүйн шийдэл, гаргалгаанд нь би огт эргэлздэггүй.

-Ерөнхий сайдын хувьд таны зарлаж байсан “Таван төгөлдөршил” гэх төсөл биз дээ? Улс төрийн өндөр албан тушаал хашиж байсны хувьд гаргаж байсан аль ч шийдвэрээ та одоо буруутгахгүй нь тодорхой. Ялангуяа Ерөнхий сайд байсан хүн.

-Энэ таван ажлаараа би одоо ч бахархдаг. Монгол Улсын эдийн засаг, нийгэм, улс төрийг одоо ч гэлээ авч яваа төслүүд. Гэхдээ хүн л санаачилж, хүн л хийж байгаа учраас аль нэг шатанд нь алдаа мадаг гарсан байхыг үгүйсгэх аргагүй. Тиймээс ажил хэрэгч шүүмжлэлийг би хүлээж авдаг. Бүр талархан хүлээж авдаг. Харин ор тас үгүйсгээд, тэр тусмаа олон нийтэд хандан “хууль зөрчсөн байна, гэмт хэрэг байж болзошгүй” гэж мэдэгдэл хийгээд унахаар өмгөөлж хамгаалмаар болдог. Төрүүлсэн хүүхдээ өмөөрдөг эцэг шиг энэ хэдэн ажил, санаачлагаа би хэзээ ч, хэнээс ч өмөөрнө. Миний оронд байсан хэн ч гэлээ тэгэх биз гэж бодож байна.

-Сүүлчийн асуулт. Төр засагт өндөр алба хашиж байсан зарим хүмүүсийг Засгийн газар Тусгай үүрэг гүйцэтгэгч элчин сайд болгож байгаа гэсэн. Таны нэр ч дотор явж байсан. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Дэлхийн бусад оронд байдаг л практик. Тусгай үүрэг гүйцэтгэгч Элчин сайд гэдэг нь гадаадын албаны хүмүүстэй харилцах шаардлага гарвал л хэрэг болох гуншин. Дотооддоо бол ач холбогдол бага. “Би тийм алба хашиж явсан хүн байна” гээд гаднынханд яриад байлтай биш. “Одоо ийм асуудал хөөцөлдөж яваа Засгийн газрын төлөөлөгч, Тусгай үүрэг гүйцэтгэгч Элчин сайд байна” гэвэл өөр хэрэг. Тэрнээс гадаад оронд суух гэж байгаа юм биш.

Ерөнхий сайдтай эртээд уулзахад надад “Засгийн газар 14 мега төсөл хэрэгжүүлж эхэлж байгааг та мэднэ. Эдгээр нь амжилттай хэрэгжихийн чухал суурь нь барилга бүтээн байгуулалт, барилгын материалын үйлдвэрлэл. Бүх мега төслийн 60-80 хувь нь энэ салбартай холбоотой. Гэтэл бид барилгын материалын бараг 60 хувийг гаднаас авдаг тул хилийн боомтын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх шаардлага тулгарч байна. Мөн дотооддоо барилгын материалын үйлдвэрлэлээ илүү хөгжүүлэх хөтөлбөр хэрэгтэй. Та энэ хоёр салбар, энэ хоёр асуудлыг холбож үзээд яавал дээр вэ гэсэн санал манай сайд нартай хамтарч боловсруулвал сайн байна. Гадагшаа харилцах, дотроо салбар хоорондын уялдаа холбоог сайжруулах гээд асуудал олон бий. Та зүтгээч” гэсэн.

-Таны хариулт юу байв?

-Би Л.Оюун-Эрдэнийн хамтарсан Засгийн газрын ажлыг дэмждэг, санасан ажлууд нь бүтээсэй гэж хүсдэг. Тиймээс “Намайг голохгүй бол би өөрийгөө голохгүй. Байгаа чадлаараа зүтгэе” л гэсэн. Би барилгын мэргэжлийн хүн биш. Надаас тэр талын туслалцаа хүсээгүй нь ойлгомжтой. Ажлын менежмент дараалал, логистик шийдэл, салбар хоорондын үйл ажиллагааны уялдаа нягтрал, урагш хойших хилийн болон худалдааны харилцаа гэх мэтийн олон асуудал байгаа нь ойлгомжтой. Би ганц нэг яамаар ороод эхэлсэн. Холбогдох мэдээллийг цуглуулж байна, судалж байна. Тэгж байгаад хариуцуулсан асуудлаар нь нэгдсэн концепци, “замын төлөвлөгөө” шиг юм гаргах хэрэгтэй болно. Ажил ч ундрах нь дээ.

-Та улс төрөөс явсан гэдэг ч ч улс төр танаас явахгүй юм шиг байна, тийм үү?

-Улс төрд орох амар, гарах хэцүү. Оросуудын ярьдгаар “ороход нэг рубль, гарахад арав”. Санасны зоргоор улс төрөөс тийм амар гарчихгүй юм шиг байна. Сайн, муу аль ч утгаар нь улс төртэй намайг уясаар л байна.

-Улс төрч гэдэг зовлонтой ажил юм биш үү? Улстөрч байхын утга учир юу юм бол гэж хөндлөнгөөс нь харахад бодогддог юм. Та юу гэж хэлэх вэ?

-Хэн билээ дээ, гаднын нэг том улс төрчийн хэлсэн үг байдаг. “Чамайг ирэхэд байдал ямар байв, явахад чинь ямар болов? Яг чамаас хамаарсан сайн, муу өөрчлөлтийн аль нь илүү жин дарав? Энэ асуултын хариугаар улс төрчийн эрэмбийг дүгнэнэ” гэсэншүү утгатай үг. Бодмоор үг санагдсан. Хүн гэдэг амьтан яах вэ... Зүтгэж л байдаг, унаж босч л байдаг, сайн муу хэлүүлж л байдаг. Эргээд харахад гайгүй ганц нэг юм торойж байвал л болоо шд.

-Ярилцсанд баярлалаа.

-Зүгээр. Ажилд чинь амжилт хүсье.

С.Гандөл /baabar.mn/