Түүхэн ач холбогдол нь нэг айлчлал, айлчлалын үеийн ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээгээр хэмжигдэшгүй. Цааш цаашдаа айлчлалын үр дүн урт хугацааны туршид тогтвортой хэрэгжих болтугай хэмээн ерөөе. Гол нь манай талаас, монголчууд биднээс их зүйл шалтгаалдаг.

Монголын эртний нийслэл Хархорумыг малтан судлаад ерөнхий төрхийг нь гаргаж ирэхэд цагтаа дэлхийн нийслэл гэгдэж байсан Төв Азийн цээжин дэх энэ хотын яг төвд нь сүндэрлэх баганан модны оройд загалмайн шашны нэгэн бэлгэ тэмдэг болсон далавчтай архангелийн бүрээ үлээж байгаа том баримал байрладаг байжээ. Парисын их мастер Вильгельм Гильмом Бушьегийн Мөнх хаанд зориулан урласан энэхүү мөнгөн модот оргилуур нь дээрээ дөрвөн могойтой ба тэдгээрийн тус болгоны амаар цорго гарч, доорх тоссон дөрвөн тогоонд дөрвөн амттан болох архи, дарс, айраг, бал гоожуулна. Рүбрүк энэ гайхамшигт бүтээлийг нүдээр үзсэн төдийгүй дархан Вильгельмтэй нь уулзаж учирч байв.

Социал демократуудынхаар хүний эрх гэдэг нь төрөөс олгогдох үнэгүй зүйлс. Тэд аливаа хүн нийтийн эдэлж, хэрэглэж буй зүйлийг хэрэглэж чадахгүй аваас түүнийг эрх чөлөөгүй гэж тооцно. Төр татвараар санхүүждэг тул хэн нэгний позитив эрхийг хангахын тулд бусдынх нь өмчийн эрхэнд халдах ёстой.

Өчигдөрхөн Монгол Улсыг уул уурхайн баялгаар нь гадаад тавцанд төсөөлдөг байсан бол өнөөдөр Монголд хэн айлчлах, түүгээрээ дамжуулж ямар байр суурь илэрхийлэх вэ? гэдэг нь бидэнд биш тэдэнд хүлээлт үүсгэдэг болсон нь НҮБ-ын "ногоон индэр" Монголд шилжсэнийг харуулав.

Мажоритари тойргоос сонгогддог 76 мандатыг хэвээр үлдээнэ гэж үзвэл үүнийг нийт мандатын 60 хувь гэж тооцоод, үлдсэн 40 хувь буюу 50 гишүүнийг пропорциональ буюу намын жагсаалтаар сонгох хоёр дахь хувилбар байна. Тэгвэл гишүүдийн тоо одоо байгаагаасаа 40 хувиар нэмэгдэнэ.

Монгол Улс Богд Жавзандамбаар дамжуулан нийгмийн санаа бодлыг Хятадаар жолоодуулахыг хүсэхгүй. Тиймээс Богдын хойд дүрийг тодруулах бүрэн эрхтэй Далай ламын амьд мэнд дээр Жавзандамбынхаа удаах дүрийг зарлуулахаас өөр аргагүй юм. Далай лам амьд сэрүүн бөгөөд Хятадын хяналтад орчихоогүй байгаа цагт ийм боломж бий.

Тавдугаар сарын 9-нд болдог "Ялалтын баяр"-ыг саяхныг хүртэл улсаараа ёслол төгөлдөр тэмдэглэх ёстой байв. Сүүлд нь инерциэрээ тэмдэглэж ирсэн ч энэ жил явсангүй. Ийм хүнд нөхцөлд байдал дунд өөр яах билээ. Энэ өдөр жигтэйхэн гоё зохьдог байсан 100 грамм, сало ч гоё харагдахгүй болсон байна.

Олон жил шаргуу зүтгэсэн ажил нь биелэх болоод, АН-ынхны яг л ярьж байсан төслийг эрх баригч намын дарга, Ерөнхий сайд өөрөө санаачилж Их хуралд өргөн мэдүүлтэл АН-ынхан уухайлан дэмжих байтал улд нь захдаж суугаа нь гайхширал төрүүлж байна.

"Сайхан хямрал гэж байдаг. Тааралдвал түүнийг алдаж болохгүй" хэмээх Черчиллийн үгийг монголчууд бид санаж явахад илүүдэхгүй цаг үе ирсэн санагдана.

Одоогоос гурван жилийн өмнө МАН-ын их хурал дотор Н.Номтойбаяр гэж гишүүн байлаа. Хоёр удаа УИХ-д сонгогдохдоо 2016-2017 онд ганц удаа, ганцхан жил ХНХ-ын сайдаар ажилласан.

Парламентын бүрэлдэхүүн буюу гишүүдийн тоо багасах тусам ардчиллын чанар унадаг байх нь. Хоёрдугаарт, биднээс өмнө парламентын тогтолцоонд шилжээд, хөгжүүлээд, төлөвшүүлээд ирсэн орнуудын бэлээхэн жишээ байна.

Монгол улсад 2023 оны тавдугаар сарын эхний долоо хоног буюу оны эхний дөрвөн сарын хугацаанд зорчих эрхийг хязгаарлах ял эдлэх явцдаа зөрчил гаргасан үндэслэлээр шүүх хорих ялаар сольсон 117 ялтан байна.

Салхинд дэрвэх дарцгийг бус салхийг харагтун. Тэгвэл төөрөлдөхөө болино. Урин цаг ирж байна. Тэр цаг дахин дахин ирэхийн шалтгаанаар хэзээд буцна. Харин салхийг нь харсан болгон өнө мөнхийн урин цагт орших билээ.

Хүсвэл 200-300 болгосон ч яадаг юм. УИХ-ын гишүүний халдашгүй байдал гэдэг давж болдоггүй хана хэрмийг нь нураагаад, бүгдийг нь нүцгэлээд жирийн иргэний хэмжээнд аваад ирсэн ч л болно шүү дээ.

Засгийн газрын шийдвэрийн төлөө Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуягийг 10 жилийн дараа шүүсэн энэ жишгээр бол У.Хүрэлсүхийг 2030 он хүртэл, Л.Оюун-Эрдэнийг 2033 он хүртэл шүүх боломжтой. Засгийн газрын шийдвэр зөв, буруу гэсэн үнэлэмжээр шүүж яллахыг цаашид зогсоомоор байна.

Сэдвээ илүү нарийсгаж, Монгол Улсад шинээр буй болсон "байгалийн хөршүүд", их гүрнүүдийн халхавч "тоглоомын улс"-уудын өөр хоорондын ялгааг дор өгүүлье. Энэ түүхээс үзвэл Монгол нь хэд хэдэн “гуравдагч хөрш”-тэй зэрэгцэн оршиж байсан болж таарна.

Товч бөгөөд тодорхой хэлбэл, тойргууд хэдийн зарагдсан гэсэн үг. Хоёр дахь нь АН-ын дэвшүүлээд байгаа 60: 40 гэдэг хувилбар. Хэрвээ одоо байгаа мажоритари 76 мандатыг хэвээр нь хадгалж үлдэнэ гэвэл намын жагсаалтаар 50 гишүүнийг сонгож, нийт гишүүдийн тоо 152 биш, 126 болж буурна.

Хөгжлийн банкны дуулианаар яригдаад байсан “Сод Монгол”, “Монполимет”, “МАК”, ... гэх мэт компаниудодоо олны өмнө чичлүүлээд байгаа 80 дотор байхгүй байна. Зарим нь эхнээсээ зээлээ төлснөөр асуудлаас мултарсан бололтой юм.

Уг дууны түүх нь Манж хааны хүргэн “Эфү” Цэрэнгийн хүү Цэнгүнжав, Цэнгүнжавын хүү Лавандорж нартай холбогддог.

Азаар гэх үү, шүүх хуралдааныг шууд дамжуулахдаа улсын яллагч-прокуроруудынхаа царайг харуулдаггүй юм байна. Хэрвээ харуулсан болж гэм, тэр хэдэн прокурор лав гудамжинд гарах эрхгүй боллоо. Замд таарсан захын хүн чулуугаар нүүлгэхээр юм ярьж байна.