УИХ-ын Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны өнөөдрийн /2024.11.19/ хуралдаанаар Ахмад настны тухай хуулийн хэрэгжилтийн талаарх мэдээллийг сонслоо. Гэр бүл хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалангийн мэдээлснээр Монгол Улсад 2023 оны байдлаар улсын хэмжээнд 385 мянган ахмад байна.
Жил ирэх тусам ахмад настнуудын тоо өсч байгаа бөгөөд ахмад настны нийгмийн хамгаалал, эрүүл мэндийн тогтолцоонд өөрчлөлт хийх, хэрэгцээ шаардлагад нь нийцсэн тусламж үйлчилгээг үзүүлэх шаардлага тулгарч байна. Засгийн газрын үйл ажиллагааны 2024-2028 хөтөлбөрт Гэр бүлийн цогц төвөөр дамжуулан ахмад настны эрэлт хэрэгцээг дэмжсэн, хөгжлийн болон нийтмийн үйлчилгээ үзүүлнэ гэж заажээ.
Үүнд, ахмадуудыг шинэ ур чадварт сургаж, хөдөлмөр эрхэлж, орлогоо нэмэгдүүлэх боломжийг нэмэгдүүлнэ. Асаргааны хувилбарт үйлчилгээг хөгжүүлж, хувийн хэвшил, төрийн бус оролцоог дэмжинэ. Ахмад настны тухай хуульд тэтгэврийн хэмжээг инфляцитай уялдуулж нэмэгдүүлнэ гэж заасан.
Тухайлбал, Ахмад настны хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хүрээнд 50 ба түүнээс дээш ажилтантай ААН байгууллага нийт ажлын байрныхаа хоёроос дээшгүй хувьд ахмад настныг ажиллуулах зохицуулалт хийсэн ч хэрэгждэггүй. Мөн Ахмад настны сан байгуулах тухай заалт хэрэгжиж эхлээгүй байна.
Засгийн газар 2023 онд буюу есөн жилийн дараа тэтгэврийн итгэлцүүрийг шинэчлэн бодсоноор 481 мянган иргэн хамрагдсан. Тэтгэврийг дунджаар 181 мянган төгрөгөөр нэмэгдүүлснээр дундаж тэтгэврийг 687 мянган төгрөгт хүргэж, үүнд 200 орчим тэрбум төгрөг зарцуулсан.
2024 оны дөрөвдүгээр сараас Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, цэргийн тэтгэврийн хэмжээг 100 мянган төгрөгөөр нэмэгдүүлснээр бүрэн тэтгэрийн хэмжээ 650 мянга, хувь тэнцүүлсэн тэтгэвэр 540 мянга, дундаж тэтгэвэр 787 мянган төгрөгт хүрсэн. 2024 оны есөн сарын байдлаар улсын хэмжээнд 420 мянган иргэн тэтгэвэр авч байна, Тэтгэврийн дундаж хэмжээ 795 мянган төгрөгт хүрсэн.
Ирэх онд тэтгэврийг зургаан хувиар нэмэгдүүлнэ. Халамжийн сангаас олгож байгаа тэтгэвэр 375 мянга, байнгын асаргаа шаардлагатай ахмадад олгож байгаа асаргааны тэтгэмж 302 мянган төгрөг.
Цаашдаа Нийгмийн халамжийн сангаас олгож байгаа халамжийн зарцуулалтыг сайн харах ёстой. Эзнээ олж чадаж байна уу, ахмад настныг асарч байгаа гээд 302 мянгн төгрөг авдаг хэрнээ ахмад нстныг асардаггүй хэсэг бүлэг бий болсон. Удахгүй энэ тухай зарлана. “Фридрих Эйбертийн сан”-гаас хийсэн 2022 оны судалгаагаар ахмад настны 60 орчим хувь нь тэтгэврийн зээл авсан байна.
Тэтгэврийн зээлийг ахмадууд хүүхэддээ зориулж, байр, машин худалдан авах, сургалтын зээл зэрэгт зарцуулдаг. Тэтгэвэр барьцаалсан зээл нь ахмад настны амьжиргааг дэмжих бус эрхийг нь зөрчих, өрийн дарамтад оруулах, гар дээрээ тэтгэвэр авахгүй байх зэргээр ядууралд өртөх гол нөлөө үзүүлж байна гэж судалгаа гарсан.
Арилжааны банкууд 24 сараар тэтгэвэр барьцаалсан зээл олгож байна. Иймээс ахмад настны нийгмийн баталгааг хангах хүрээнд тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг 12 сар болгох саналыг Монголбанкинд хүргүүлсэн. Төр анхаарлаа хандуулж, зохицуулалт хийхгүй бол маш хүнд асуудал болсон.
Бусад улс оронд ахмад настны тэтгэвэр барьцаалсан зээлийн үйлчилгээ байдаггүй. Энийг хар зээл гэж нэрлэдэг. УИХ-аас баталсан Ахмад настны тухай хууль нь 2025 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн хэрэгжинэ гэж салбарын сайд нь мэдэгджээ.
“Тэтгэврээр нь амьдардаг, машин аваад уначихдаг паразит байж таарахгүй”
УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ:
-Хуулийн хэрэгжилт хангалтгүй байгаа. Орон нутаг Хөвсгөл, Булган, Орхон аймгийн ахмадуудын хувьд эрүүл мэндийн хүртээмжтэй холбоотой асуудалд сэтгэл дундуур байдаг. Тэтгэвэрт гарангуут нийгмийн бүх харилцаанаас хаягддаг. Шийдвэрлэж өгөхгүй бол даамжирсаар л байна. Авч байсан цалингаасаа доогуур тэтгэвэр аваад эхлэхээр шууд ядууралд орж байгаа.
Тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг 12 сар болгох шаардлагатай гэлээ. Судалгаа хийхдээ зөв тооцсон уу?
Гэр бүл, хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалан:
-Хэрэгжилт хангалтгүй байна гэж аль хуулийг хэлээд байна вэ? Ахмад настны тухай хууль ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн хэрэгжинэ, хуулийг хэрэгжүүлэхээр бэлтгэл хангаж байна. Эрүүл мэндийн үйлчилгээний чанар хүртээмж, хөдөлмөр эрхлэлт, ахмадуудын орлогын асуудал сэтгэл түгшээсэн асуудал. Ганц Засгийн газар гарч ирээд шийдчих асуудал биш тогтолцооны асуудал.
Тэтгэврийн тогтолцооны асуудал ярьж байгаа. Хүмүүс насан туршдаа ажиллаж НДШ төлөөд тэтгэвэрт гараад амьдралд хүрэлцэхүйц хэмжээний тэтгэвэртэй болох тогтолцоог сонгох ёстой. Үүнийг олон улсад Олон давхаргат тэтгэврийн тогтолцоо гэж нэрлэдэг юм билээ. Удахгүй УИХ-д Хувийн буюу сайн дурын даатгалын хуулийн төсөл өргөн барина. Тэтгэврийн олон давхар тогтолцоот шинэчлэлээ хийх ёстой.
Олон улс төрийн популист шийдвэр гарснаас болж Нийгмийн даатгалын сан дээр 4.7 их наядын ачаалал өгөхүйц, улсын төсөв дээр том ачаалал үүсэхээр байгааг хаана, хаанаа зөв ойлгох ёстой. Ахмадууд маань “Хүнсээр өлсөөгүй хүнээр өлсөж байна” гэдэг асуудлыг тавьдаг. Тэтгэвэрт гарахаараа ач гучаа хараад эсвэл цоожтой хаалганы цаана байж болохгүй. Ахмад настны чиглэлээр явуулах нийгмийн үйлчилгээгээ эргэн харах шаардлага үүссэн.
Эрүүл мэндийн үйлчилгээний асуудал ярьж байна. Эмнэлгүүд үр дүнд суурилсан санхүүжилт руу шилжихээр ахмадуудыг үздэг тариф хамгийн хямд буюу 60 мянган төгрөг болсон юм байна. Тэгэхээр ахмадуудыг үзэх сонирхолгүй, өндөр төлбөртэй үйлчилгээ үзүүлээд явах сонирхолтой болчихоод байгаа. Зөв тохиргоонуудыг хийхгүй бол нэг зүйл хийхээр нөгөөгөө үгүйсгэдэг, хүртээмжийг багасгадаг байж болохгүй.
Азийн хөгжлийн банк, Дэлхийн банкнаас санал болгож байгаа эрүүл идэвхтэй амьдрах чадвар дээр үнэлсэн насны ангиллууд гэх мэтчилэн ангилал бий болгож байж ахмадуудын эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн нийгмийн эрүүл мэндийн цогц үйлчилгээг бий болгох ёстой юм байна гэж харж байна. Тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг гэнэт нэг өдөр гаргаж ирээд хийж байгаа ажил биш. Тооцоо судалгаа хийж байна.
Тэтгэврийн зээлийг 24 сараар олгодгийг 12 сар болгох ёстой юм байна. Азийн хөгжлийн банк болон олон бодлогын зөвлөмж өгч байгаа байгууллагууд зөвлөгөө өгч байгаа. Эцэг, эх, өвөө, эмээгийнхээ тэтгэврийн зээлийг аваад амьдардаг, оюутны сургалтын төлбөрөө төлүүлчихдэг, эсвэл машин аваад уначихдаг паразит бүлэг байж болохгүй шүү дээ.
