УДЭТ-ын ерөнхий найруулагч Н.Наранбаатартай ярилцлаа.

-Театрын ерөнхий найруулагчийн нэг өдрийн ажил хэрхэн өрнөдөг юм бол...? Тухайлбал амралтын өдрийн өглөө 09 цагт та ажил дээрээ байх юм?

-Их сонирхолтой ажил шүү дээ. Би долоо хоногийн долоон өдөр ажилладаг. Театр урлагийн байгууллага албан ёсоор даваа, мягмар гарагт амардаг л даа. Би нөгөө талаасаа захиргааны нэг ажилтан учраас энэ өдрүүддээ ажиллахгүй бол болдоггүй. Амралтын өдрүүдээр гол сургуулилт, тоглолтууд болдог учраас бүр завгүй ажиллана. Миний маршрут их амархан. УДЭТ, СУИС, гэр гэсэн гуравхан замтай. Өглөө 06 цагт босдог, 07 цагаас хүүхдүүдээ сургууль цэцэрлэгт нь тараасаар байтал ажлын цаг болдог. Төрийн ажил учраас 09 цагаас өмнө ирж үзэж харах, уншиж судлах ажлуудаа амжуулдаг. Зав гарвал энэ дугуйгаа унана. (өрөөнд нь спинингийн дугуй байв). Заримдаа гадаад ертөнцөд юу болж байгааг ч анзаардаггүй. Өдөр гарч хүүхдүүдээ авна. Зарим нь ажил дээр ирж надтай цуг амьдарна даа. (инээв)

-Удирдах, шийдэх даргын ажлууд их байдаг бололтой юм аа...?

-Тэгэлгүй яах вэ. Жишээ нь гуравдугаар сарын 22-нд найруулагч Г.Доржсамбуу агсны 70 насны ой болох гэж байна. Ойд зориулан манай театр дурсамж өдөрлөг зохион байгуулахаар төлөвлөж байгаа юм. Ингээд л ажил ар араасаа ундардаг. СУИС-ийн анги даасан багш учраас сургуулилт багатай үедээ оюутнуудтайгаа уулзана. Манай сургууль багш нь оюутнуудынхаа араас явдаг хуучны арга барилаар хичээллэдэг сургууль шүү дээ. Оюутан хичээлээ тасалбал яагаад таслав гээд багш нь хөөцөлдөх жишээний.

-Хүн цаг завгүй хөдөлмөрлөсөөр өөрийгөө тодорхой хугацааны дараа эргээд харахад өсч хөгжсөн, өөрчлөгдсөн байдаг. Та хэрхэн өөрчлөгдөж байна вэ?

-Хөдөлмөрлөж байгаа учраас хөгжиж байгаа байлгүй дээ. Наад зах нь үзэл бодол маань өөрчлөгдөнө. Амьдрал өөрөө хүнд ухаан суулгадаг байх. Монгол хүн 60 нас хүрч ухаан суудаг юм гэсэн. Түүнээс өмнө л амьдрал үзэж тунгаагаад явбал цаг хожих юм уу даа. Ухаан бол хүний төрөлхийнх. Тэр дундаа уран бүтээлч хүн бусдаас түрүүлж ухаан суух ёстой.

-Урлаг нийгмийг гэгээрүүлж, хувь хүнийг төлөвшүүлэхэд хүчтэй нөлөөлдөг. Өнөөдөр бидэнд ямар урлаг хэрэгтэй байна вэ?

-Шуудхан хэлэхэд өнөөдрийн нийгэмд үзэл сурталтай урлаг хэрэгтэй байна. Үзэл суртал өнөөгийн манай урлагт огт алга. Өнөөдөр бахархах, шүтэн бишрэх, даган дуурайх, үлгэр дуурайл болох үнэт зүйл бидэнд байхгүй байгаа учраас бүгдээрээ л шүүмжлэгч нар болчхоод байна. Үзэл сурталгүй нийгэм болчихсон учраас бүгдээрээ үгүйсгэгч, бүгдээрээ их мэдэгч, бүгдээрээ эго-тнууд болчхоод байна. Үзэл суртал гэдэг гоо зүйн категори дээр суурилж байдаг. Юуг сайхан, муухай, юуг гайхамшигтай, гутамшигтай, юуг инээдэмтэй, эмгэнэлтэй гэх вэ гэдэг ухагдахуунуудаа бүгдээрээ мэдэхгүй байна. Үүн дээр нэмээд эх оронч үзэл, эерэг байх, бүтээлч сэтгэлгээ, хөдөлмөрч байх, бусадтай хамтач байх, газар шороогоо эрхэмлэх, ёс заншлаа дээдлэх, эх хэлээ эрхэмлэх, нандигнан хайрлах, хөгжүүлэх, эх түүхээ судлах гээд бид юун дээр алдаж, онож байгаагаа нарийн судлах зүйлс их байна. Иргэнч байх үзэл дутмаг байна. Хууль хэрэгждэггүй учраас хувь хүний хариуцлага гэж юм алга. Та өнөөдөр ажилдаа алдаа гаргасан бол хувь хүний хариуцлага. Тэгтэл нөгөө хүн маань алдаагаа бусдаас хайгаад байдаг. Миний яриад байгаа зүйл хуучин нийгмийн үеийнх шиг сонсогдож байгаа биз. Энэ тийм биш юм. Хүний үзэл хандлагыг өөрчилж чаддаг зүйл нь үзэл суртал. Хөгжиж буй орнууд үзэл суртлаар аливааг цензурдэж байж л урлагаа хөгжүүлж байна. Урлаг бол үзэл суртлын маш том зэвсэг.

Гэхдээ энэ улс төртэй ямар ч хамаагүй. Үзэл суртлын дор ухагдахуунуудыг бий болгочхоод түүний дараа чөлөөт сэтгэлгээг хөгжүүлбэл жинхэнэ зөв тал руугаа явж байгаа хэрэг. Хүмүүсийн оюун сэтгэхүйг зөв хандлага руу чиглүүлж, тогтоон барьж байж л зөв болно. Арайхийж нэг учраа олох гэж дэнжигнэн байгаа оюун сэтгэхүйгээ тогтоон барихгүй бол хэн ч биш болно. Өөрөөр хэлбэл төлөвшсөний дараа л тэр чөлөөт сэтгэлгээгээ ярина биз. Ийм тархи оюуны эмгэгтэй болчихсон цаг үед юун чөлөөт сэтгэлгээ ярих... Хатуухан цензур л бидэнд хэрэгтэй байна. Нэмж хэлэхэд Монголд ийм олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл байх хэрэгтэй юм уу? Хэвлэл мэдээллүүд иргэдийн оюун бодлыг барьж чиглүүлж явах байтал бүр самууруулаад байна. Ялангуяа өргөн нэвтрүүлгийн агуулгыг хүүхэд залуусын төлөө өөрчлөх хэрэгтэй. Сайн, муугийн тухай, хүн хүнээ хайрлах тухай, хүний хөгжлийн тухай ажлуудыг цогцоор нь, бодлогоор хийхгүй бол болохоо байчихлаа.

-Та уран бүтээлүүддээ ямар үзэл суртлыг шингээж, хүмүүст юу хэлэхийг хүсч байна вэ?

-Ёс суртахууны тухай л би үндсэндээ яриад байгаа хэрэг. Сайн, мууг зөвхөн ёсзүйгээр хэмжиж болно. Манай эриний 300-аад онд бүтээл туурвиж байсан Грекийн нэрт сэтгэгч Аристотель хүнийг эрхэм дээд хүн, гутамшигт муу хүн гэх мэтээр хувааж үзсэн байна. Түүний бичсэн туурвилзүйг өнөөдрийг хүртэл хэн ч өөрчлөөгүй. Хүн төрөлхтөн 2300 гаруй жилийн өмнөх үеэс түүний үзэл баримтлалыг чиг шугамаа болгож иржээ. Ийм л учраас ёс суртахуунтай байх тухай би бүтээлүүддээ тусгадаг.

-Урлаг хувь хүнд юу өгдөг вэ?

-Урлаг хамгийн нэгдүгээрт хүмүүст гоо зүйн мэдрэмжийг өгдөг. Соён гэгээрлийг өгдөг. Ингэхийн тулд танин мэдүүлэх ёстой. Хүний дотоод ертөнц, байгалийн юмс үзэгдлийг танин мэдүүлэх ёстой. Нийгэм, гэр бүлийн үзэгдлийг таньж мэдүүлэх үүрэгтэй. Түүнчлэн аливаа юмны цаад мөн чанарыг таньж мэдэх сэтгэхүйн тамиртай болохыг соён гэгээрэл гэж хэлээд байна. Үүний дараа урлаг хүнд ёс суртахуун, хүмүүжлийг өгнө. Эцэст нь өнөөх цэнгэн баясуулах гэх үүргээ гүйцэтгэнэ. Ердөө л энэ.

-Одоо үед цэнгэн баясахаа хамгийн эхэнд тавиад байгаа юм биш үү?

-Тийм бид шоуг буюу нэгдүгээрт цэнгэн баясахаа л тавьж байна. Хүн цэнгэн баясах хэрэгтэй л дээ. Гэхдээ л байнгын амьдралын хэвшил, хэмнэл болгоод байж болохгүй. Оюуны цэнгэл гэж их нарийн юм байна. Жишээ нь шатар тоглох чинь оюуны цэнгэл мөн шүү дээ.

-Тэгвэл өнөөдөр архи уух, шоудах, зугаацах хэрэгцээ яагаад ийм их байгаа юм бол таны бодлоор?

-Стресстэй холбоотой зүйл байх. Стресс гэдэг тогтворгүй байдал шүү дээ. Хүний сэтгэл ханамжтай, тайван тогтуун байвал тэгж үсчээд байхгүй л болов уу. Стрессийг тавхан зүйлээр тайлбарлах гэж оролдъё л доо. Бурхны номонд хүний сэтгэлээс 84 мянган гэм үүсдэг гэдэг. Үүнийг хураангуйлбал таван үндэс байна. Бидэнд нэгдүгээрт: уур хилэнгийн асуудал байна. Уур хилэн юунаас болж үүсдэг юм. Ердөө л “Би”-гийн өвчнөөс. Үүнд ухаан зарах хэрэгтэй. Дараа нь шунал байна. Хязгааргүй шуналын асуудалтай бид тулгарчихлаа. Бие биеийнхээ дээр гарах, бусдаас дутахгүй гэсэн мөчөөрхөл дүүрэн байна. Эд баялаг, материаллаг сонирхолд хэт автахыг энэ нийгэм гүнзгий хортойгоор дэврээж өглөө. Ертөнцийг таньж мэдэхийн тухай шуналд бид автсан бол байдал арай өөр байх сан. Ертөнцийг таньж мэдэхийг уг нь дунд боловсролоос бүр уран зохиолоос эхлэн тавьдаг зүйл шүү дээ. Дараа нь атаархах, мунхаглах гээд байна. Мунхаг гэхээр л боловсролгүй, мэдлэггүйн тухай биш юм. Шашны нэг номонд үүнийг тайлбарлахдаа “ Би”-ийн өвчтэй хүнийг мунхаг гэсэн байна. Сүүлийнх нь тачаал. Энэ тавыг бид тогтворжуулж, дарах ёстой юм л даа. Хүн л юм хойно ийм хүсэл бидний далд ухамсарт оршин байдаг. Гэхдээ энэ хүслээ дэвэргэж болохгүй. Өөрийгөө хүн гэдгээ мэдэхийн тулд сэтгэл хөдлөлөө зөв илэрхийлдэг байх хэрэгтэй. Уурлаж болно, баярлаж болно гэхдээ зөв илэрхийл. Өөрийгөө сонсож чаддаг байх хэрэгтэй. Бусдыг хайрлаж, энэрч, уучилж чаддаг байх хэрэгтэй.

-Та Эго-ноосоо хэрхэн ангижирч ажлаа хийдэг вэ?

-Миний хувьд нэг бүтээл хийгээд нэг эго олж аваад тэр бүтээлээ дуусгахдаа салчихдаг. Эго-гоо ингэж “тайлж тавина”. Энэ л хангалттай. Сэтгэл ханалаа. Дээрх бүтээлтэйгээ эго энэ тэрийг таягдан хаячихдаг гэсэн үг.

-Ямар ч зохиолоор бүтээл хийхэд найруулагчийн ертөнцийг харах өнцөг, үзэл санаа тод тусдаг. Энэ зөв үү?

-Тод биш ч бүр 100 хувь тусдаг. Миний зарчим бол бусдыг сайн сайханд буюу гэрэл рүү хөтлөх, хандуулах. Театр бол хүний сэтгэлийг эмчилдэг газар. Сэтгэлийг эмчлээд оюун тархинд юм өгч байдаг газар юм. Энэ бол бидний мөнхөд барьж явах туг шүү дээ. Бид сайн сайханд тэмүүлж байгаа учраас бусдын төлөө гэх эгогоо л барина гэж ойлгож болно. Тухайн зохиол бүтээл зохиолчийн дотоод ертөнц нь. Харин жүжиг бол тайзны буюу нийлмэл бүтээл. Нэг нь уншихад зориулагдаж байна. Нөгөө нь үзэхэд зориулагдаж байна. Товчхондоо энэ.

-Тэгэхээр “Бүсгүйн зурвас” жүжиг бол таны бүтээл, “Ярилцлага” өгүүллэг Л.Өлзийтөгсийн зохиол гэсэн үү?

-Зохиолч Л.Өлзийтөгсийг би хүндэлж явдаг. Жүжгийн тухайд зохиолчид эмзэглэл байгаа байх. Яагаад гэвэл Л.Өлзийтөгсийн тайзнаа тавигдаж буй анхных нь жүжиг. Анхны юм бүхэн сонин шүү дээ. Надад бас үг тусгуулах гээд авах гээхийн ухаанаар хандаарай гэж бичсэн байх.Түүнийгээ дотроо хадгалж яах юм. Миний хувьд Монголын олон зохиолчидтой ажиллаж үзсэн. Тэд жүжгийн зохиол өөр болдог гэдгийг бүгд мэддэг. Зохиол унших хэлбэрээрээ байхдаа Л.Өлзийтөгсийн зохиол мөн. Харин жүжиг болохоороо найруулагчийн автор руу шилжчихдэг. Яагаад гэвэл зохиол тайзны бүтээл болохоороо миний ертөнцөөр үзэгчид аялна гэсэн үг. Эхний зохиол жүжиг, кино болохоороо үргэлж хувирдаг. Ромео Жульеттаг гэхэд л хэдэн янзаар найруулсан биз дээ. “Хамлет” дээр би Далай багшийн үгийг оруулаад л биччихсэн. Шекспер амьд байсан бол 14-р Далай ламын үгийг оруулчхаж гэх байсан биз. Яагаад гэвэл энэ чинь миний найруулгын бүтээл юм. Энэ чинь дэлхий даяараа хүлээн зөвшөөрчихсөн зүйл шүү дээ. Л.Өлзийтөгсийн бүтээлийг яг бичсэнээр нь тайзнаа амилуулъя гэвэл би найруулах шаардлага байхгүй. Би тэнд юугаа хийх юм. “Хүмүүс жүжгийг биш, хэрхэн найруулж тавьсныг л үзэх гэж театрт очдог. Зохиолыг нь гэртээ уншчихаж болно шүү дээ” хэмээн Оросын зохиолч Александр Островский хэлсэн байдаг. Ю.П.Любимов Шекспирийн “Гамлет”-д Высоцкийг тоглуулахдаа жинсэн өмд, ноосон цамцтай гитар барьснаар тайзнаа амилуулж байсан. Тэнд хүмүүс Шекспирийг биш Любимовыг яаж тавьсныг нь үзэх гэж очно. Жишээ нь “Бүсгүйн зурвас” жүжигт Архайгийн дүрийг жүжигчин Б.Жаргалсайхан бүтээлээ. Хэдийгээр жүжигчид миний командыг дагаж байгаа ч гэсэн өөрийнхөө ертөнцөөр л тэр дүрийг илэрхийлнэ. Дээр нь хөгжим, гэрэл, тайз чимэглэл гээд бүгд нийлээд нийлмэл бүтээл болж байгаа хэрэг.

-Таныг хоёрхон дүртэй зохиолыг 20 дүртэй болгочихсонд нь гайхсан байх. Та энэ жүжгээр юу хэлэхийг хүссэн юм бэ?

-Гол санаа нь ерөөсөө энэ нийгэм ёс суртахуунгүй болжээ гэдгийг л хэлэхийг хүссэн. Театрын бүтээл тайзнаа амилахад ганцхан Наранбаатар бүхнийг шийддэггүй. Экспертүүдийн хурлаар орно, зөвлөлдөнө. Тэр бүх хүний санааг тусгавал би алга болчихно. Би зөвхөн ганцаараа шийдчихвэл солиотой хэрэг болно. Зохиолчтой огт ярилцахгүй шийддэг юм гэж ч байхгүй. Байгууллага өөрийнхөө бүтээлээр бизнес хийх гэж байна. Хүн үзэх л юм хийгээрэй гэж захина шүү дээ. Тиймээс аль аль талаасаа бүгдийг бодолцож байж шийдвэрт хүрдэг. Л.Өлзийтөгсийн зохиолын гол агуулга бол бага театрын буюу хоёрхон дүртэй бүтээл. Харин манай театр их тайзных шүү дээ. Тиймээс зохиолыг задалж энэ нийгмийг тусгах 20 дүртэй болгосон. Мөн үзвэр талаасаа олныг хамрах хэрэгтэй болно. Ингэж л өөрийн санаагаар, олныг хамарсан бүтээл хийхэд найруулагчийн зовлон оршино.

-Таныг бүх л зохиолыг уянгын драм болгочихдог найруулагч гэж шүүмжилдэг. Уран бүтээлийн шүүмж судлалд хэрхэн ханддаг вэ?

-Намайг уянгын гэнэ үү, юу гэнэ үү надад сонин биш. Би сайхан хайр, гэрэл гэгээ, ухаарал, үнэн чанар, уучлалыг үзүүлсээр байгаад л үхнэ. Өөрийнхөө ертөнцийг л тавина. Би үзэгчээс гурван алхмын өмнө юм л тавина. Заримд нь таалагдана, зарим нь үзэн ядна. Жүжгээ нээхдээ “Энэ театр 600 хүний суудалтай, энэ жүжиг зургаахан хүнд таалагдахад л болно” гэж хэлсэн. Шүүмж бол байх хэрэгтэй. Судалж байж шүүмжил. Гэхдээ намайг шүүмжлэхээсээ өмнө би тэр ажлыг хийж мэдэх билүү гээд нэг удаа бодоод үзээрэй гэж хэлье. Тийм мундаг юм бол надтай цуг жүжгийн зохиолын процессыг задлалцаач гэж хэлмээр байна. Миний ажлыг бүрэн мэдэрч үзсэний дараа шүүмж бичихэд гоё санаанууд гарна. Юуг нь ч мэдэхгүй, жүжиг хэрхэн бүтдэгийг ч мэдэхгүй байж үзэгчийн байр сууринаас сэтгэгдэл бичихийг шүүмж гэхгүй ээ. Шүүмжлэл, судлал гэж байдаггүй. Судлал шүүмж гэж байдаг. Судлал шүүмжлэлийг би алтан гадас, зүг чиг гэж хардаг. Гэтэл нэг нь ч тийм юм ярьж чадахгүй байгаа биз дээ. Угтаа тэд чинь урлагийг хаашаа явахыг заан чиглүүлэгч нь байх учиртай.

-Танд жишээ нь алтан гадас болчихоор судлаач шүүмжлэгч алга гэсэн үг үү?

-Шууд хэлчихье, ёстой байхгүй шүү. Байгаа гэж бодож байгаа бол хүрээд ир ярилцъя л даа.

-Монгол Улсын Төрийн соёрхлыг таны ямар бүтээлд хүртээсэн бэ? Та өөрийгөө энэ шагналыг хүртэх эрхтэй уран бүтээлч гэж боддог уу?

-“Тэнгэрийн хүү”, “Парисын Дарь эхийн сүм”, “Шөнө амталсан нулимс”, “Хамлет” гэх дөрвөн бүтээлээрээ Монголын театрын урлагт шинэ дэг тавилтыг бий болгосон гэх үндэслэлээр надад хүртээсэн. Хэтрүүлэг, халил, зүйрлэл, бэлгэдлийг шингээж өгснөөрөө л монгол философийн бүтээл. “Тэнгэрийн хүү” жүжиг бол туульсын дэгтэй. “Хамлет”-д би ямар ч цаг үегүй хэрнээ буддизмын мөн чанар буюу хүн байхын утга чанарыг тусгасан.“Парисын Дарь эхийн сүм” бол Монголын анхны мюзикль. Дотоод гоо сайхан бол ертөнцийн аврал гэсэн санаа.

Төрийн соёрхолтын комисс гээд долоон хүнтэй газар байдаг юм билээ. Тэд бүтээлээ сонгодог юм байна. Дараа нь 40 докторын өмнө очиж бүтээлээ хамгаалдаг. Жишээ нь тэр комисс дээр надаас “Яагаад Хамлет дээр хүү нь эхийнхээ араас нохой шиг оцгонож байгаа” тухай асуулт тавьсан. “Эх гэдгээ мартсан хүнд ингэж ойлгуулахаас өөр арга байхгүй ээ” гэж би хариулсан. Дөчин хүн нь нууцаар санал өгдөг учраас зөндөө хүн унадаг юм гэсэн. Ер нь олон шатны шалгаруулалттай, нугачаатай ажил болдог юм билээ. Харин түүний дараа “Оюуны өмч”-өөр ордог. Ачаар нь би дөрвөн бүтээлээрээ “Оюуны өмч”-тэй болсон. Төрийн соёрхлыг бас Ерөнхийлөгч өөрийн сонголтоороо олгодог. Хэрвээ тэгж өгсөн бол би гайхах байсан байх. Б.Баатар найруулагч надад наад шагналыг чинь дааж явах хэцүү дээ гэж хэлсэн. Харин дараа нь Наадмын нээлтийн ажлаараа намайг гурван жил дараалан баталсан гэж баяр хүргэсэн шүү.

-Наадмын нээлтийн найруулгыг та үнэхээр сайн хийж чадсан гэж боддог уу?

-Би оюунаа шавхаж хийсэн. Монголчууд уйдамхай хүмүүс. Одонтой ээжүүд тэр наадмаас хойш одонгоо зүүхээс ичдэг байснаа болиод бахархаж зүүдэг болсон. Аливаа юмны ач холбогдлыг мэдэхгүй байж муу гэж шүүмжлэх гэж байгаа бол би салаавч өгнө шүү, бичээрэй. (инээв) Наадмын нээлтийн найруулга бол та нарын ярьж байгаа шиг дөрвөн тэрбум биш 500 саяар чадан ядан хүргэж хийдэг ажил юм шүү. Том мөнгө нь нийт төсөв нь.

-Та бүтээл туурвиж байхдаа аль үеэс нь илүү таашаал авдаг вэ?

-Тавьсан жүжгийнхээ сүүлийг зангидаж суухдаа би маш их кайф авдаг. Жүжиг тайзнаа тавигдахад миний санаа хэрхэн тусгалаа олж вэ гэдгийг харах дуртай. Миний ертөнцөөр хүмүүс хэрхэн аялж байна гэдгийг мэдрэхийн тулд би театрын хамгийн арын суудалд сууж үздэг. Энэ л хамгийн гоё мэдрэмжийг надад бэлэглэдэг агшин гэх үү дээ.

А.Мөнхжин