-Америкийн ардчилагч нар“ардчилсан социализмын” үзэлд автаад байна-
“Их хот дахь секс” гэх олон ангит киноны од Синтия Никсон улс төрийн идэвхтэй компанийг өрнүүлэн Нью-Йорк мужийн захирагчийн сонгуульд ардчилагч нарын дэмжлэгийн төлөө тэмцэж эхэллээ. Жүжигчин бүсгүй өөрийгөө Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэрээ дэвшүүлж байсан Берни Сандерсийн үзэл баримтлалыг дэмждэг гэлээ. Зүүний үзэл баримтлал нь Трампыг үл тэвчих хөдөлгөөн ба Ардчилсан намын хямрал зэргийн давалгаанаар газар авч эхэллээ.
Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн кампанийн Хиллари Клинтоны гол өрсөлдөгч сенатор социалист Берни Сандерсийн амжилт нь “ардчилсан социализмын” талынхныг конгрессийн сонгуульд босгож байна.
“Дээд хүрээний төлөөллийн “хоршооллын” ардчилагч нар тэр тодорхойлолтдоо дургүй байгаа. Гэхдээ та ардчилсан социалист гэж өөрийгөө тооцдог бол та эрүүлийг хамгаалах, орон сууц, боловсролыг бидний шилдэг болгох замд зогсож байгаа гэсэн үг ба тэр нь үндсэн эрх болох ёстой. Харин шүтлэг биш” хэмээн Никсон ярьжээ. Ирэх есдүгээр сард жүжигчин эмэгтэй Нью-Йоркийн захирагчийн сонгуулийн праймеризид өрсөлдөхөөр шийджээ.
Арваннэгдүгээр сарын сонгуульд “Америкийн ардчилсан социалистууд” (Democratic Socialists of America, DSA) хөдөлгөөн дэмжиж байгаа 20 мужийн 42 нэр дэвшигч өрсөлдөх юм. Хөдөлгөөнийг 1982 онд зүүний ардчилагчид, эмэгтэйчүүдийн эрхийн төлөө тэмцэгчдийн групп, ҮЭ үүсгэн санаачилжээ.
Хөдөлгөөнийн эхлэлийг профессор, нийтлэгч Майкл Харрингтон 1972 онд тийм нэртэй ном бичиж гаргажээ. ”Социализм нь амжилт, сүйрэл, урвалт шарвалтыг бүгдийг үзсэн. Гэхдээ тэр нь ХХI зуунд хүмүүнлэг нийгэм байгуулах бусад санаа бодлоос давуутай санаа юм” хэмээн Харрингтон бичсэн байдаг.
Оказиотой социализм
DSA дэмждэг нэр дэвшигчдийн дунд энэ хөдөлгөөний мандаж буй од 28 настай, Александра Оказио Кортес байгаа. Энэ эмэгтэй конгрессмен- ардчилагч Жозеф Кроулийг намын праймеризаар ялжээ. Одоо Кортес Ардчилсан намаас цөөнхийн эрхийг хамгаалах, мөн корпорацийн татварыг нэмэгдүүлэх, олон нийтийн салбарын хөгжлийн тухай уриатайгаар сонгуульд Ардчилсан намаас оролцоно. Энэ эмэгтэйг Ардчилсан намын мандаж буй од гэж Washington Post сонин нэрлэжээ. “Америк хүн бүр тогтвортой, хүртээмжтэй орон сууцтай, эрүүлийг хамгаалахтай, хамгийн орчин үеийн амьдралын нийгмийн баталгаатай байх ёстой” гэж Кортес ярьж байгаа.
New Yorker сэтгүүлийн ерөнхий редактор Дэвид Ремниктэй ярилцахдаа Кортес бараг л Ленин шиг “капитализмын сүүлчийн шатны” хямралын тухай ярьсан байв. Хүмүүс долоо хоногийн 60-80 цаг ажиллаад “өөрийн гэр бүлээ тэжээж чадахгүй” нийгэм гэж нэрлээд “Тиймээс хүмүүс өөрчлөлтийг хүсч байна” хэмээн Кортес өгүүлсэн байна. Бронкст төрж өссөн тэр уран барилгачны охин бөгөөд районы төвшний улс төрд оролцох болжээ. Их сургуульд эдийн засаг, олон улсын харилцаагаар боловсрол авчээ. Тэрбээр 2016 онд өөрийгөө социалист гэсэн Берни Сандерсийн штабт сайн дураар ажиллаж, Сандерс ч залуучуудын дунд ихээхэн алдартай болсон юм. Кортесийн улс төрийн үзэл санааг сенатор Жо Либермандаже тодорхойлохдоо, түүнийг ардчилагч гэхээсээ илүүтэй социалист гэжээ.
“Ардчилсан социализм” хөдөлгөөний талынханд хэлэхэд, Венесуэлийн лидер Уго Чавес өөрийгөө социалист гэж байсан. Мөн Бүгд найрамдах намын консерваторууд Барак Обамаг нийгмийн даатгалын бодлогынх нь төлөө социалист гэж байлаа. Нийгмийн баталгаа, эмнэлэгийн заавал ч үгүй даатгал социалист улстөрчдийн хөтөлбөрийн чухал хэсэг болдог.
Социалист Ерөнхийлөгчийн төлөө
Социалист үзэл баримтлал ардчилагч нарын дунд “хаанаас ч бишээр” үүсчээ. 1876 онд гадаадын цагаачид АНУ-д Социалист ажилчны намыг байгуулжээ. Харин 1906 онд Америкийн социалист нам байгуулагджээ. Түүний гишүүд нь боомтын ажилчид, сэхээтнүүд зэргийн 100 мянга орчим хүн байлаа. Зүүний үзэл санаа ардчилагч нарын дунд хориод оноос алдартай байсан ба гучаад оноос Зөвлөлтийг олон хүн дэмжиж, коммунист намын гишүүд болсон байжээ. Социалистууд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчдээ сойж байсан ч цөөн санал авч иржээ. Өнөөдөр социализмын үзэл санаа нь дунд ангийн хувь багассан хэт баячуудын хувь ихэссэн зэргийн шалтгаанаар алдартай болж байна.
Gallup төвийн 2015 онд явуулсан санал асуулгаар асуугдагчдийн 47 хувь нь Ерөнхийлөгчийн сонгуульд социалистуудын төлөө санал өгнө гэсэн байв. Ийм санал ардчилагч нарын дунд 59 хувь, бүгд найрамдахчуудын дунд 26 хувь байв.
2011 онд санхүүчид, том корпорациудыг эсэргүүцсэн “Уолл-Стритийг эзлэ” гэсэн хөдөлгөөн өрнөж, зүүний хөдөлгөөний бүлгүүд дэмжсэн байв. «Мы 99%» гэсэн уриатай хөдөлгөөний Huffington Post сонин “ XXI зууны хувьсгал” гэж нэрлэсэн байлаа.
“Ардчилсан социализмын” талынхан 2020 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар дахин нэр дэвшинэ гэж байгаа Трамптай өрсөлдөх хүнийг гарган ирж магадгүй. Одоохондоо Ардчилсан намд Трампын эсрэг зогсохоор тодруун лидер алга. Жо Байден, Хиллари Клинтон нарын нэр олон ардчилагч нарт гашуун чинжүү шиг л сонсогдож байна. Тиймээс ч “ардчилсан социалистууд” намдаа давамгайлах хандлагатай ч энэ хандлага нь богино хугацааных байж болох юм.
М.Цогт
