Хүүхдийн сэтгэл зүйч Б.Уянгатай өсвөр насны хүүхдийн сэтгэл зүйн онцлогийн талаар ярилцлаа.

-Эцэг эхчүүдийн хувьд, бараг нийгэмд ч гэж хэлж болохоор асуудал хүүхдийн сэтгэл зүй, хандлага болчихлоо. Охид түрэмгий байна, хөвгүүдийнхээ биед халдаж байна. Хөвгүүд сул дорой, нялцамхай байна гэлцдэг. Эрэгтэй хүүхдийн сэтгэл зүй ямар онцлогтой юм бол?

-Хүүхдийн сэтгэл зүйг ярихын тулд хүмүүжлийн тухай онцолмоор байна. “Хүүхдээ хүмүүжүүлмээр байна, яаж хүмүүжүүлэхээ мэдэхгүй байна, ингэх нь зөв үү, буруу юу” гэдэг эцэг эхчүүд бий. “Миний арга барил буруу байна, миний хүүхэд дээрэлхүүлээд байна, аль эсвэл хэн нэгэн хүүхдийг дээрэлхээд байна” гэх мэтээр ч ярьдаг.

Эрэгтэй хүний байгалийн өгөгдөл нь тууштай байдлаар илэрч гарч ирдэг. Хөвгүүд ч тэр. Эцэг эхчүүд аливаа зүйлд хүүхдийнхээ өмнөөс хичээл зүтгэлийг нь гаргахгүйгээр шийдэж өгөөд байдаг. Энэ нь өөрөө хүүхдээ та буруу хүмүүжүүлж байна гэсэн үг. Эсвэл хэтэрхий их магтдаг, эсвэл хэтэрхий их шүүмжилдэг. Тэгээд дээр нь “Чи хүний охинтой суувал сайн аав байх ёстой, сайн хань байх ёстой” гэдэг. Хөвгүүд үүнийхээ жишгээр соёлтой, охиддоо хүндэтгэлтэй харьцаад байдаг. Хүндлэх ёстой, хайрлах ёстой гэдгийг ойлгодог. Гэтэл сүүлийн үед хөвгүүдээс багш нарт ирж байгаа мессэжүүд гэвэл “Багш аа аав ээжүүд охидыг хайрла, хүндэл гэдэг. Охид эргээд биднийг хүндэлдэггүй. Охид аймар харгис, бүдүүлэг ш дээ” гэцгээнэ. Харин охидоо аав, ээжүүд “Та нар эмэгтэй хүн. Их зантай, бардам байх ёстой” гэнэ.

Эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүний сэтгэхүй нь буюу байгалиасаа өгөгдсөн өгөгдөл нь өөр, өөр. Нэг нь нэг зүйлийг авна гэсэн тууштай байдал гаргадаг. Анхаарлаа олон тал руу хуваарилахдаа эрэгтэй хүн харьцангуй сул л даа. Охид бол нэгэн зэрэг маш олон зүйл рүү тэмүүлж, сэтгэж боловсруулж хийх тал руу үнэхээр сайн. Тиймдээ ч нэгэн зэрэг олон зүйл хийдэг. Бусдын өмнөөс мэдрэмжийг нь таамаглах, ийм байдаг юм байна, энэ хүн үүний тухай ингэж бодож байна гэдэг бодол нь оновчтой байдаг. Эрэгтэй хүүхдийн хувьд хэн нэгний бодолд захирагдахаас илүү өөрийнхөө мэдрэмж, өөрийнхөө зорилго руу л чиглэдэг. Ийм л ялгаатай.

-Охидын сэтгэл зүйг хатуужуулахын тулд, залахын тулд спортоор хичээллүүлэх ёстой гэдэг амьдралын туршлагыг аав, ээжүүд хэлдэг. Охидын сэтгэл зүйг яаж зүгшрүүлж, залах ёстой вэ?

-Энэ бол охидтой хэрхэн харилцах, охидоо хэрхэн бие даасан болон бусдыг ойлгодог, зөв нийгэмшилтэй болгож хүмүүжүүлэх ёстой вэ гэдэг агуулга. Бид хөвгүүдэд “Охидыг ойлго” гэдэгтэй адил охидод “Хөвгүүдийг ойлго” гэж сургах ёстой. Нөгөө талаар охидыг бид “Би үүнийг хийж байгаа юм чинь дагаад хий, чи зүгээр суугаад байх юм” гэж шахалтаар хэлчихдэг. Шахалтаар хэлж байгаа энэ үгс хүүхдэд хүчээр, хэн нэгэнд баригдаж хийж байгаа юм шиг мэдрэмжийг өгөөд байдаг. “Хийх ёстой юм шиг, ядаргаатай юм аа, үүнийг нь хийгээд чих амрах юмсан” гэсэн хүнд хийж өгч байгаа юм шиг мэдрэмжийг өгдөг. Энэ байдлаасаа болоод эцэг эхчүүд хүүхдийн хооронд зөрчил үүсдэг. “Намайг өөрийнхөө орон зайг хүндэл, өөрийгөө үнэл, хэн нэгнээс битгий ай, чи эмэгтэй хүн” байдаг. Томчууд энэ эгогоо хэтэрхий өндөр тавьчихдаг. Өөрийнхөө эгог удирдаж чаддаггүй, өөрийнхөө алдааг хүлээн зөвшөөрөхгүй байдлаасаа болоод хүүхдэд үргэлж буруу үлгэр дуурайл үзүүлж байдаг. гэж хэлдэг хэрнээ “Яагаад миний үнэ цэнийг ээж, аав ойшоохгүй байгаа юм бэ” гэдэг зөрчил үүсч эхэлдэг. Тэгэхээр ээж аавуудад хэрэв охиноороо ажил хийлгэх гэж байгаа бол туслалцаа л хүс. “Ээж нь үүнийг хийх гэсэн юм. Ээждээ туслаач. Үүнийг хоёулаа хамтдаа хийе, чамд боломж байна уу” гэх. Боломжгүй гэвэл “За чи боломжгүй байгаа бол ээж нь хийчихье” гэж болно. Гэхдээ хүүхдийн нэг зүйл ээждээ аавдаа үргэлж туслахыг хүсдэг. Ингэж туслалцаа гэдэг нэрийдлээр хүүхдэдээ зөв мессэжийг өгдөг болох хэрэгтэй.

Аливаа нэг харилцаан дээр хүндэтгэл гэдэг зүйлийг хэзээ ч орхиж бо лохгүй. Та охиндоо хүндэтг эл тэй хандвал охин чинь эргээд танд болон бус  дад хүн дэтгэлтэй хандана. Тэгэхгүйгээр бид хүүхдүүдтэйгээ ингэх ёстой гээд харьчихаад буцаагаад өөрийнхөө өгсөн мессэжийг зөв болгож илэрхийлэх хүлээлттэй байдаг. Нэг ёсон  доо өөрс дийнхөө алдаа дутагдлыг олж хардаггүй гэсэн үг л дээ. Энэ нь нэг төрлийн эго. Бусдыг буруутгадаг эго гэж байдаг. Томчууд энэ эгогоо хэтэрхий өндөр тавьчихдаг. Өөрийнхөө эгог удирдаж чаддаггүй, өөрийнхөө алдааг хүлээн зөвшөөрөхгүй байдлаасаа болоод хүүхдэд үргэлж буруу үлгэр дуурайл үзүүлж байдаг.

-Охид түрэмгий, ааштай болж байгаа шалтгааныг та юу гэж хардаг вэ?

Хөвгүүдийн сэтгэл зүй гэдэгтэй адилхан охидын сэтгэл зүй өөрөө бас тусдаа. Охид үргэлж ярьж байдаг. “Эмэгтэй хүн булан тойроод л хүн муулдаг” гэж томчууд ярьдаг даа. Тэгвэл эмэгтэй хүн байнга ярьж байна гэдэг өөрөө өөрийнхөө асуудалд дүгнэлт хийж байна гэсэн үг. Эмэгтэй хүний зайлшгүй хэрэгцээ бол ойлгогдох, хүлээн зөвшөөрөгдөх, мэдрэмжээ хуваалцах, хамгаалагдах хэрэгцээ. Энэ хэрэгцээг нөхрүүд, эрчүүд, хөвгүүд нь ойлгохгүй байгаагаас охид түрэмгий авир гаргадаг. Охид “Өнөөдөр би маш их гунигтай байна” гэж ярьдаг. “Яагаад гунигласан бэ, чамайг юу гуниглуулсан юм бэ” гэхэд “Намайг энэ энэ зүйлүүд ингэж гуниглууллаа” гэнэ. Ингээд ярьж ярьж байснаа хамгийн сүүлд нь “За, за болчихлоо. Би ер нь гуниглах шаардлагагүй байсан юм байна” гэж өөрөө өөртөө дүгнэлт хийдэг. Харин хөвгүүд “Өнөөдөр би ийм, ийм шинэ зүйлүүд олж нээлээ. Энэ нь надад илүү сонирхолтой байсан” гэж ярьдаг. Энэ хоёрын хооронд асар их ялгаа бий. Жижигхэн юм шиг мөртлөө том ялгаа.

Өөрөөр хэлбэл, охидыг хүмүүжилтэй байлгая гэвэл мэдрэмжийг нь сонс. Эцэг эхчүүд хүүхэдтэйгээ харилцахдаа “Чамд өнөөдөр юу болов, анги дээр чинь юу болов, чи хичээлээ хийсэн үү” гэж ихэвчлэн асуудаг. Үүний оронд өөрийнхөө түүхийг ярь. “Өнөөдөр ээж, аав нь явж байгаад ийм гоё зүйл идэж үзлээ. Надад их гоё санагдлаа. Дахин идье гэж бодлоо. Гэхдээ чамтай дахиж идмээр байна. Өнөөдөр энэ нь надад хэцүү байсан” гэх зэрэг. Ээжүүд ч хүүхдүүдтэйгээ ярилцаж өөрийнхөө хэрэгцээг авах хэрэгтэй. Төрсний дараа ээжүүд яагаад сэтгэл гутралд орж, стресстэж уурлаад харц нь ширүүсээд байдаг вэ гэхээр энэ хэрэгцээгээ бүрэн авч чадахгүй байгаа учраас тийм араншинг гаргадаг.

Хөвгүүдийн хувьд зорьж байгаа зүйл, хүсэл мөрөөдөл тэмүүллүүдийг нь няцаахгүйгээр сонсож өг. Туршаад үз, хийгээд үз гэж хэл. Хөвгүүд, эрчүүд яагаад сэтгэл гутралд ороод байдаг вэ, яагаад ам жилтад хүрдэггүй, яагаад өөрсдийгөө дутуу үнэлээд байдаг вэ гэвэл ямар нэгэн зүйлийг эхлэх гэхээр айдастай байдаг. Алдчихвал яана, буруу гэвэл яана, шүүмжилбэл яах вэ, би үүнийг хийж чадахгүй бол хүмүүс намайг шоолох байх даа” гэх зэргээр. Тэгвэл чи хийхгүй байснаас хийсэн нь дээр. Алдаанаасаа суралцах нь чиний давуу тал гэдгийг хөвгүүдэд ойлгуулах нь чухал. Энгийн зүйл шүү дээ.

-Эрчүүдийн хувьд сэтгэл гутралд амархан өртдөг. Та ч үүнийг хэллээ. Орчин үед хөвгүүд нялцамхай, сэтгэл гутралтай байна гэдэг. Тиймээс аавууд хөвгүүдээ дагуулж яв, хөдөө яв. Саад бартаа, бэрхшээлийг үзүүл гэдэг. Энэ нь хөвгүүдийн сөрөн тэсвэрлэх чадварыг сайжруулж байгаа хэрэг байх. Та үүн дээр юуг зөвлөх вэ?

-Манай нийгэмд эрчүүд сул дорой нэр зүүгээд байгаа. Хүчирхэг эмэгтэйчүүд их байна гэж яриад байна. Хөвгүүдэд алдаанаасаа суралцах боломжийг харж өг. Эр хүн алдаж болно. Чиний зорилго тэр байна. Чиний замд зөндөө олон саад тохиолдоно. Тэр саад дээр унах болгондоо чи суралцаж байна гэдэг боломжийг үргэлж харах ёстой. Эрчүүд олон зүйлийг боддоггүй, гоё үгэнд урамшдаг хүмүүс. “Үнэхээр энэ саад чамд байгаагүй бол чи дараагийн боломж руу явахгүй байсан. Энэ нь байснаараа, энэ саадыг чи давснаараа илүү чадварлаг болж байгаа” гэж ойлгуул.  Хамгийн гол нь хүүхдүүдээ битгий шүүмжил, хэтэрхий их битгий магт. Таны хүүхэд үргэлж суралцаж байгаа гэдгийг санаарай. Ингэхдээ таны мэдэрч, ойлгож, сонсож, харж байгаагаар  таны хүүхэд энэ ертөнцийг тусгаж авахгүй. Ерөөсөө л шүүлтүүргүй харилцаа хүүхдийг хөгжүүлэх хамгийн том боломж байдаг.

Өдрийн сонин