“Өдрийн сонин”-ы 2023 оны нэгдүгээр сарын 3-ны дугаарт “Оюун-Эрдэнэ үнэн үү, поп уу” гэсэн нийтлэл гарлаа. Зарим хүмүүс анзаарахгүй өнгөрсөн байж магадгүй. Энэ нийтлэлд Л.Оюун-Эрдэнэ 2019 онд ЗГХЭГ-ын дарга болж, улмаар Ерөнхий сайдаар улс төрийн замнал нь үргэлжлэн, өнөөдрийг хүртэл юу хийгээд явааг өгүүлжээ. Монголын улс төрд амар заяа үзүүлэхгүй байгааг нь тун ойлгогдохоор цэгцэлсэн нийтлэл. Хэнтийн Бэрх тосгоны энэ бацааныг хотод хэн анх авчирсан, их улс төрд хэн дэмжиж ордонд оруулсан, орсон хойноо зангаа хэрхэн хувиргасан, өнөөдөр хэн болчихоод “хуцаад” явааг нь хүртэлх юм. 

Эхэнд хэлэх нэг тодорхойлолт энэ нийтлэлд бий. “Санасандаа хүрэхийн тулд хэнийг ч, юуг ч гишгээд өнгөрдөг зантай нь энэ бүхэн холбоотой байж мэдэх юм” гэжээ. 2016 онд УИХ-ын гишүүн болж, 2019 онд ЗГХЭГ-ын дарга болж, 2021 оны нэгдүгээр сарын сүүлчээр Ерөнхий сайдаар томилогдсоноос хойших он жилүүдэд Монголд юу юу ч болоод өнгөрөв. Өнөөдөр тэрбээр Ерөнхий сайд, Намын даргын суудалд суужээ. Энэ суудалд хүрсэн хүн эгнэгт “босмооргүй” тийм сайхан суудал. Суудалтайгаа үхэн хатан зууралддаг өмнөх түүх дурайж байна. Гэтэл Л.Оюун-Эрдэнэ тэгж харагдахгүй байгаад л учир нь байна. Тэр ер нь ингэтлээ улс орныг доргиох ямар учир шалтгаантай, өс хонзонтой, санаа шулуудсан нөхөр болохыг уншлаа. 

Анх авчирсан хүн нь У.Хүрэлсүх мөн юм байна. Олон жилийн өмнө Бэрх тосгоноос түүнийг У.Хүрэлсүх авчирч намын залуучуудын байгууллага болох НАМЗХ-гоо хариуцуулсан юм байна. Ингээд 2009 оноос МАН-ын төв аппаратад ажиллажээ. Улмаар 2016 онд М.Энхболд намын дарга байхдаа УИХ-д нэр дэвших боломж олгожээ. Ингэхээр түүний улс төрийн “том ах” нар нь У.Хүрэлсүх, М.Энхболд хоёр харагдана. Энэ хоёр эрхэмд ийм дүү нар олон. Гэвч Л.Оюун-Эрдэнэ энэ “хоёр ах”-даа дүү шиг нь байж чадахгүй болжээ. Өдөр хоног өнгөрөх тусам өөдөөс нь солиорох болсон нь ортой боллоо. Өөрт нь Их хурлын гишүүн болох боломж олгосон М.Энхболдыг анхны чуулганы хурал дээрээ сөрсөн, өдсөн. Нийтлэлд бичсэнээр бол Л.Оюун-Эрдэнэ түүнийг “Намын дарга байж яагаад Ерөнхий сайд болсонгүй вэ” гэж зандарсныг би ч санаж байна. “Энэ чинь яах гээд байгаа хүүхэд вэ” гэсэн дохиог Миеэд тэгэхэд өгсөн дөө. Ингээд зогсоогүй төд удалгүй 60 тэрбумын схемийг буцаан сэргээж гол дүр болох М.Энхболдод аваачиж наасан. Их хурлын гишүүн болгосон, болчихсон Л.Оюун-Эрдэнийг өмнөө зогсоогоод зандарч чадахгүйгээ мэдэрсэн М.Энхболд сүүлдээ түүнтэй хэд хэдэн удаа уулзаж “Энэ бүхнээ зогсоох”-ыг гуйсныг энд бичжээ. Харин нөгөөх нь гүрийснээр зангаа харуулсан байна. 

Ингэх л учир шалтгаантай нэгэн байсныг М.Энхболд мартсан баймгүй юм гэж одоо гайхаж байна. Чухам юу болсныг энэ нийтлэлд сануулжээ. 2012 оны сонгуулийн дараа Л.Оюун-Эрдэнийг Америкт суралцаж байх хойгуур нь М.Энхболд түүний удирдаж байсан НАМЗХ-г нь МАН-ын залуус дундах “хун тайж” нар болох Н.Номтойбаяр, Г.Тэмүүлэн тэргүүтэй залууст шилжүүлсэн юм байж. Үүнд нөхрийн гомдол хорсол хөдөлжээ. Энэ бүгдийн талаар МАН-ынхан бүгд мэддэг, ярьдаг юм байна. Нууж явсан энэ гомдол хорслоо тэрээр Их хурлын гишүүн болж авсныхаа дараа буюу 2017 оны зун твиттертээ “... Алдарт аалзны бодлогоор НАМЗХ-г хуваасан. Одоо М.Ганбаатарыг анд Амараагийнх нь эсрэг, Залуус М.Энхболд таны нясалж тоглодог Чапиев биш шүү” гэж бичиж эхэлснээр ил шулуун зарлажээ. М.Энхболдыг зуунгитайхан сөрөх нь тодорхой болжээ. Ер нь бол Л.Оюун-Эрдэнийн зүгээс М.Энхболдод “юм” санасандаа 60 тэрбумын хэргийг гаргаж ирсэн гэж ойлгохоор шулуухан бичжээ. Нөгөөх алдарт 60 тэрбумын нууц бичлэг дээр МАН-ын дарга М.Энхболд, нийслэлийн МАН-ын дарга Ц.Сандуй нар НАМЗХ-ны удирдлагын талаар ярьж, НАМЗХ-г одоо Н.Номтойбаярт шилжүүлье, Л.Оюун-Эрдэнэ тэр Америктаа үлдэг... гэж ярьдгийг бүгд мэднэ. Үйл явдал цааш юу болсныг бид харсан. Энэ бүх баримт нотолгоо, нууц бичлэг үнэн болонгуут Л.Оюун-Эрдэнэ хөдөлж эхэлжээ. Ер нь энэ нөхөр нэг зуурснаа, зууснаа огт тавихыг хүсдэггүй бололтой. Тэр үргэлжлүүлэн 2019 он гарангуут Төв талбай дээр томоохон жагсаал зохион байгуулж, 30-аад мянган хүн оролцсон уг жагсаалтай хамжин М.Энхболдыг УИХ-ын даргаас буулгасан. Тус нийтлэлд “Гадаа жагсаж байгаад орж уулзсан Оюун-Эрдэнэ рүү харж буй М.Энхболдын харц ямар байсныг хүмүүс санаж байгаа. Гэрэл зурагчдын буулгасан патиар ч бий. Тэр нүд мөн ч их зүйл хэлсэн байдаг юм” гэж бичиж. Мөн ч хорон, үнэн, улс төрийн нийтлэл гэж үүнийг хэлнэ.

За, эндээс л МАНАН бүлэглэл буюу дотор нь задлахаар МАН дахь Хотын фракц, Эрдэнэтийн 49 хувийнхны хүч суларч эхэлсэн гэж улс төр судлаачид үздэг юм байна. Энэ дээр нэмж нэг зүйлийг бичихэд, энэ бүгдийг анзаарч, чагнаархаж явсан сэтгүүлчийн хувьд...тухайн үедээ “Л.Оюун-Эрдэнээс ямар ч байсан “юм” ол” гэж гурван үсэгтэй газрын тухайн үеийн дарга өрөөндөө, байцаагчаа зандарч байнагэж дуулддаг байсан юм шүү. Тийм нөхцөлд “юм” олдоогүйг бодоход Л.Оюун-Эрдэнэ нээнтэггүй тэнэг нь үнэн юм шиг байна лээ. Тэр үед хүзүүнд нь олс углаж чадаагүй алдсан түүнийг одоо зогсоох нь өнгөрсөн биз дээ. 

Тэрбээр М.Энхболд, МАНАН бүлэглэлтэй үзэлцсээр яваад 2017 онд Ж.Эрдэнэбатын Засгийн газрыг огцруулахад голлох үүргийг гүйцэтгэв. Улмаар түүнтэй Т.Аюурсайхан, Х.Нямбаатар, Б.Энх-Амгалан нарын олон гишүүн нэгдэж, дээр нь сөрөг хүчний гишүүд нэмэгдсэн. Сүүлдээ УИХ дахь 65 суудалтай МАН-ын гишүүд 33:32-ын бүлэг болон хуувагдсан юм. Ж.Эрдэнэбатын оронд У.Хүрэлсүх гарч ирсэн. 2019 оны эхээр түүнийг ЗГХЭГ-ын даргаар томилов. Ажлаа авангуутаа Эрдэнэт үйлдвэрт онцгой дэглэм тогтоож, тийшээ баахан хар машинтай очиж битүүмжилсэн порцессыг хүмүүс санана байх. Энэ мэтээр цааш ажиллах, тэмцэх эрхийг У.Хүрэлсүх Ерөнхий сайд болонгуутаа түүнд олгожээ гэдгийг эндээс уншиж болно. Ингээд 2020 он гармагц ковид гарч дэлхий нийтийн асуудал болов. Монгол Улс хэдэн сар хилээ хааж, хоёр удаа бүх нийтийн хатуу хөл хорио тогтоолоо. Вакцин тодорхойгүй болж, бүх зүйл муудсан. Тэр үед ковидын шинж тэмдэгтэй эх, хүүхэд хоёрыг төрөх газраас углааштай зөөсөн хэргээр У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар огцорч Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайдаар томилогдлоо. Түүнээс хойш өнөөдрийг хүртэл хоёр жил өнгөрч, олон үйл явдал өнгөрлөө. Ерөнхий сайд болоод дэвшүүлсэн дөрвөн зорилтын сүүлийнх нь болох “Шударга ёс”-ны талаар нь энэ нийтлэлд онцлон дурджээ. Тэр нь өнөөдрийн нийгмийн гол сэдэв учраас арга ч үгүй биз. Тус нийтлэлд бичсэнээр “Уг нь нүүрсний хулгай 10 гаруй жилийн настай. Яг үнэндээ нүүрсний хулгайг хамгийн сайн “мэдэх” хүмүүс нь үе үеийн Ерөнхий сайдууд. Харин Л.Оюун-Эрдэнийн тухайд өнгөрсөн хавраас шууд ярьж эхэлсэн. Эх сурвалжуудын мэдээллээр өнгөрсөн Цагаан сарын үеэр Хятадад айлчлах үеэр нь энэ асуудал яригдсан гэдэг. Хятадын талаас манай нүүрсний хулгайн “босс”-уудыг нэрлэж өгчээ. Зургаан хүний нэр яригддаг. Харин Л.Оюун-Эрдэнэ тэдгээр нэрсийг зарлаагүй ч “Энэ хулгайн араас нөлөө бүхий улс төрчид гарч ирнэ шүү” гэж 2022 оны дөрөвдүгээр сард мэдэгдчихсэн. Ингээд хэдэн сарын дараа аравдугаар сарын 26-ны өдөр Засгийн газрын хуралдаанаар “Эрдэнэс Таван толгой” компанид онцгой дэглэм тогтоосон. Ингээд нүүрсний хулгайчидтай албан ёсоор дайн эхлүүлсэн” гэжээ. Энэ бүгд үнэн л дээ. Ялангуяа тэр Хятадын талаас нэрлэсэн зургаан улстөрчийн тухайд Оюук л нэрлэх, зарлах ёстой. Бараг л нэрлэнэ дээ...

Нүүрсний “дайн”-ыг эхлүүлээд хоёр сарын хугацаа өнгөрөв. Энэ хугацаанд ил далд, хөшигний наана цаана маш их зүйлс боллоо. Ард түмэн төдийлөн мэдэхгүй олон үйл явдал үргэлжилж байна. Энэхүү нийтлэлийг сайн тунгаан уншвал ээдрээтэй, түвэгтэй, далд бүхний цаадах үнэн байдал үнэртэнэ. Үнэртэх учраас миний бие онцгойлон авч шигшин тоймлож байгаа юм шүү. 

Нүүрсний хулгайтай хийж байгаа тэмцэл явсаар яг өнөөдрийн байдлаар төрийн том институцитэй ил цагаан зөрчилдөхөд хүрчээ. Тэр нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх юм. Яг ингэж энэ нийтлэлд тодорхой бичсэн байна шүү. Мөн Монголын нүүрсний хулгайчдын боссууд болох зургаан хүний нэрийг Хятадын талаас Ерөнхий сайдад хэлсэн гэдэг өгүүлбэрийг тогтоож аваарай. Тэд бол бүгдээр Монголын том улстөрчид, та бидний дахин дахин УИХ-д сонгодог хүмүүс, сайд дарга нар байгаа. Энэ нь энэхүү нийтлэлийн гол Шүгэл үлээлт. Маш том акц, баримт. Үргэлжлүүлэн үнэнийг тунхаглах нь нээлттэй байгаа сэдэв. Нүүрсний хулгайчдын эсрэг дайны оргил үе ойртож ирсний шинж... 

Гол асуудалдаа оръё. Хэнтийн Бэрх тосгоноос хөтөлж авчирсан том ах У.Хүрэлсүхтэйгээ зөрчилдөхийн учир юу билээ. Нийтлэлд дурдсанаар “Нүүрсний хулгай, Хөгжлийн банкны хэрэгт холбогдсон МАН-ын голдуу хүмүүс Ерөнхийлөгч дээр очиж аврал хүсэх болсон гэх мэдээлэл улс төрийн хүрээнд их яригддаг. Тийм ч биз. Яагаад гэвэл Шүүх нь Ерөнхийлөгчийн мэдэлд байдаг. Л.Оюун-Эрдэнэ болохоор намынхнаа хамгаалахгүй гэчихсэн. Ингээд төрсөн ах дүүс шиг явж ирсэн Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хоёр маань зөрчилдөж эхэлсэн байгаа юм. Зөрчил нь одоо ч үргэлжилж байна. Мэдээлэлд ойр нөхдийн сэм ярьснаар бол тэр хоёрын саяхан болсон уулзалтаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн зүгээс Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд хандаж “Та бид хоёр хүртэл зөрчилдөнө гэдэг чинь одоогийн энэ тогтолцоо болохгүй байна гэсэн үг” гэж хэлжээ. Энэ бол баримт, бодитой хэлсэн үг. Ер нь олон эх сурвалж “Ах, дүү хоёрын зодоон хөшигний ард нэлээд удаан үргэлжилж байна” гэж ярих болжээ. Нийтлэлд бичсэнээр “У.Хүрэлсүх, Л.Оюун-Эрдэнэ хоёрын зам албан ёсоор салсан. Харин төрийн институци хоорондын харилцаа л үлдсэн. Эв нь таарвал хэн нь ч хэнийгээ “дэгээдчих” хүсэлтэй. Жишээ нь, хүнгүй газарт, хясааны ирмэг дээр таарлаа гэж бодвол хэн хэнийгээ бодох юмгүй түлхэхээр болсон гээд байгаа юм” гэжээ. Эх сурвалж бол эх сурвалж л байдаг. Тэднээс үнэн ундардаг. Хөгжлийн банк, Нүүрсний хулгай явсаар төрийн хоёр томын дунд ийнхүү эвлэршгүй асуудал үүссэн нь тодорхой боллоо. 

Энэ бүгдийн дунд Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгын нэр тодорхой гарч ирсэн нь хүмүүсийн анхаарлын төвд байна. Энэ хүн Л.Оюун-Эрдэнэ хоёр нэгэн цагт ойр дөт явсныг нийтлэлд сануулаад улмаар “Тэднийг холбодог хүн нь Л.Оюун-Эрдэнийн ах гэдгийг Монгол даяараа мэднэ. Тэр утгаар нь харвал хамгаалж үлдэх магадлал өндөр. Гэхдээ Мөрдөх байгууллагууд нэрийг нь зарлаж, нөгөөх нь яаран хил давж одсоныг бодвол Л.Оюун-Эрдэнэ түүнийг хамгаалахгүй, харин хэрэг түвэг нь нотлогдвол “явуулчихаж” магадгүй гэсэн үг” гэж бичжээ. Нийтлэлийн энэхүү дүгнэлтэд эргэлзэх юм алга. Зарим хүмүүсийн бодож байгаагаас огт өөр хандлагыг Л.Оюун-Эрдэнэ харуулж ирсэн. Тэрээр 2018 онд болсон МАН-ын 3 дугаар Бага хурал дээр олны өмнө шууд л “Энхболд дарга аа, та л Баттулга гэж хүнийг Сингапураас авчирч байсан. Бадамжунайг Синга руу явуулж авчран, ял авах гэж байхад нь өршөөгөөд, өөрөө захиалж нэр дэвшүүлсэн шүү дээ. Энэ үнэн шүү дээ. Тийм биз дээ, Энхболд дарга аа. Үүнийг чинь л МАНАН гэж яриад байгаа юм. Үнэн гэвэл энэ” гэж нийгмийн сүлжээнд одоо ч явж байдаг бичлэгийг оруулжээ. Мөн АН-ын өнөөдрийн хагаралд МАН ямар ч хамаагүй, Баттулга, Элбэгдорж гэж хоёр хүн л хагалсан гэж түүнийг Ерөнхийлөгч байх үед нь ҮАБЗ-ийн хурал дээр хэлснийг ч энэ нийтлэл сануулсан байх юм. Үүнээс гадна нийтлэлд 2022 оны дөрөвдүгээр сард Х.Баттулга, Л.Оюун-Эрдэнэ хоёр уулзаж түүнээс Ерөнхийлөгч асан “Сахал Эрдэнэбилэгийг тайван байлгахыг хүссэн. Хариуд нь Л.Оюун-Эрдэнэ хуулийнхаа дагуу яваг гэснээр муудалцаад салсан” гэдгийг хүртэл бичжээ. Энэ мэтчилэн энэ хоёр хүн хэзээ ч ойлголцохгүй болсны баталгаа нь сая Х.Баттулга АТГ-т очиж мэдүүлэг өгснийхөө дараа тэндээсээ шууд ордон орж ЕТГ-ын дарга Я.Содбаатартай уулзсан явдал юм. Түүнээс хоёр хоногийн дараа гадаад руу ниссэн зэрэг нь логиктой ажээ. Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга шууд Ерөнхий сайдтай уулзаж яагаад болсонгүй вэ. Учир нь нөгөөдөх нь нүүр өгөхөөргүй болжээ. Бүгд хуулийн дагуу шийдэгдэнэ хэмээн эцэслэн ойлгуулж. Х.Баттулгад нэмэр болох байтугай өөрийн ойр тойрныхноо Л.Оюун-Эрдэнээс хамгаалах гэж хүнд байдалд орсон У.Хүрэлсүх рүү очоод нэмэргүй гэдгээ Женко мэдэх болж. Энэ бүгдийн эцэст Монголын гадна талд уулзалт, найруулгаа явуулахаар явсан гэх Х.Баттулгын талаарх мэдээлэл бараг үнэн болох нь энэхүү нийтлэлээс харагдаж байна. 

Ийм л нэг ноцтой, логиктой, өнөөдөр бужигнуулж байгаа Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн юунд хүрэх зорилготой, юу хийгээд явааг “гэрэл цохиулсан” нийтлэл “Өдрийн сонин”-ы шинэ оны эхний дугаарт хэвлэгдсэнийг Монголын улс төрд чухам юу болоод байгааг багцаалахыг хүссэн хүмүүс уншина биз ээ. Өнөөдөр Төрийн ордонд “Л.Оюун-Эрдэнэ ба бусад” гэсэн талцал үргэлжилж байна гэж нийтлэлийн төгсгөлд бичсэн байна лээ...

П.Хашчулуун /baabar.mn/