Японы алдарт Сейко компанийг үүсгэн байгуулагч гэр бүлийн гишүүн, мөн Хаан банкны хамгийн том хувьцаа эзэмшигч Япон улсын иргэн Жүничи Хаттори гуайтай хийсэн ярилцлагыг уншигч та бүхэндээ хүргэж байна.

-Та өөрийнхөө тухай, мөн Монгол Улсын талаар анх хэрхэн мэдэж авсан, хэзээ ирж байсан талаараа манай уншигчдад ярьж өгнө үү...

-Би 4 жилийн өмнө найз Рейко Окано-сантай жуулчинаар анх Монголд ирж байлаа. Би геополитик судалж, олон материал уншиж сонирхдог. Япон бол маш онцлогтой орон, хөрш орнуудтайгаа таатай бус харилцаатай. БНХАУ, БНСУ-тай эмзэг харилцаатай, БНАСАУ-тай таатай бус харилцаатай, одоо ОХУ-тай мөн л таатай бус харилцаатай. Гэсэн хэдий ч АНУ- тай хийсэн цэргийн хэлэлцээрийн ачаар бид 60-70 жилийн турш энх тайванаар оршин тогтносоор байна. Энэ нөхцөл бол бидний аюулгүйн оршин тогтнох цорын ганц зам гэж би боддог. Гэхдээ Япончууд бид өөрсдөө юу хийж болох вэ гэдэгт хариуцах цаг болсон.

Энэ утгаараа Монгол улс бол Япончуудын хувьд сонирхолтой бас маш тааламжтай орон.

-Бидний хувьд ч Япон бол тааламжтай орон...

-Монгол Улс нь Хятадын хойд, Оросын өмнөд хэсэгт оршдог, хоёулантай нь найрсаг харилцаатай орон. Монгол улс Японтой ч бас урт хугацааны найрсаг харилцаатай. Энэ жил манай хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосны  50 жилээ тэмдэглэж байна.

-Та АНУ-ын Калифорния мужийн Станфордын их сургуулийг төгссөн. Би өнгөрсөн жил олон улсын хуралд оролцохоор Станфордын их сургууль дээр очсон. Мөн олон жилийн өмнө Далай ламын сургаалийг сонсохоор очиж байсан. Би ярилцлагаараа тань шиг олон сонирхолтой хүмүүстэй уулзаж олон асуулт тавьдаг. Та Сейко компанитай ямар хамааралтай, хэн, хэзээ  энэ компанийг үүсгэн байгуулсан, одоо хэн удирдан ажиллуулдаг талаар бидэнд ярьж өгнө үү.

-Миний хуланц өвөө 1881 онд Токиогийн алдарт Гинза гудамжинд Сейко нэртэй цагны дэлгүүр нээсэн юм. Эхлээд импортийн цаг худалдаалдаг жижигхэн дэлгүүр байсан. Тухайн үед Японд цагны үйлдвэр байхгүй, Швейцариас импортолж байсан. Хэдэн жилийн дараа Сейко өөрөө цагны үйлдвэрээ эхлүүлсэн.

-Харин танайх одоо дэлхийн хамгийн сайн цагтай. Дэлхийд нэгт үү, хоёрт жагсдаг уу?

-Одоо сайн чанарын цаг үйлдвэрлэлээр дэлхийд тэргүүлдэг. Хонг Конгт 10 ам. долларын хямд, электрон цагны маш олон үйлдвэр байдаг. Манайх 100-300 ам.доллараас дээш үнэтэй цагны зах зээлд тэргүүн байр.

-Өрсөлдөөн ихтэй зах зээл дээр, олон жил энэ нэрээ хадгалж байгаагийн нууц нь юу вэ?

-Бид Япондоо анх ханын цаг үйлдвэрлэж эхэлсэн. Дэлхийн 2 дугаар дайны дараахан бугуйн цаг үйлдвэрлэж эхэлсэн. Тэр үеийн Швейцарь, болон Япон цагны ялгаа нь болохоор бид үйлдвэрлэлийн нэгдсэн системтэй, харин Швейцарь олон нийлүүлэгчтэй, цагны суурь хавтгай, оньс, пүрш, угсрах үйлчилгээ зэрэг нь тус тусдаа нийлүүлэгчтэй. Харин манайх бүгдийг хийдэг өөрийн нэгдсэн системтэй.

-Тэгэхээр бүх эд ангиа өөрөө хийдэг гэсэн үг үү?

-Тиймээ, механик бүх зүйлийн хувьд. Энэ нь чанараа сайжруулахад тустай. Бид чанарын шалгалт хийдэг, сайн чанарын бугуйн цагийг олноор үйлдвэрлэдэг. Энгийн кварц цагны масс үйлдвэрлэлийг бид анх нэвтрүүлж байсан. Үүнийг хийж чадсан шалтгаан бол үйлдвэрлэлийн нэгдсэн систем. Бид өөрсдөө бүх зүйлээ хийж, үйлдвэрлэлийн системээ өөрсдөө удирдаж ажиллуулдаг. Цагны үйлдвэрлэлд, сэлбэг хэрэгсэл үйлдвэрлэдэг олон үйлдвэрлэгчдэд электрон системийг нэвтрүүлэх нь хялбархан биш, өндөр эрсдэлтэй, нарийн ажиллагаатай. Үйлдвэрлэлийн дамжлага бүрт өндөр мэргэшсэн ажиллагсадтай, зарим процессыг автоматжуулсан.

-Компанийг одоо хэн удирдан ажиллуулж байгаа вэ?

-Манай дүү...

-Та санхүүгийн салбарт орж, хөрөнгө оруулагч болжээ. Энэ талаараа бидэнд ярьж өгөөч?

-Би электрон сэлбэг хэрэгслийн групп компанийн даргаар анх ажиллаж байсан. Манайх гар утасны сэлбэг, хэрэгсэл, хагас дамжуулагч, LСD хавтан, зай хураагуур болон бусад эд ангийг үйлдвэрлэдэг. Цагны үйлдвэрлэл бүх бизнесийн 20 хувийг эзэлдэг. Би нэг бүрчлэн ярьмааргүй байна, гэхдээ гэр бүлийн гишүүдийн дунд асуудал байсан. Зарим нь цахилгаан бараанд сонирхолтой биш, зөвхөн цаганд анхаарч байсан. Тиймээс, би компаниас гарсан.

Монгол дахь хөрөнгө оруулалт бол миний геополитик судалдагтай холбоотой. Тиймээс, Монголыг би сонирхож, энд ирсэн. Олон хүмүүс олон бизнесийн хөрөнгө оруулалтыг танилцуулж надтай холбогдсон. Эдгээрээс би жоншийг сонирхсон. Яагаад гэвэл жонш бол хагас дамжуулагчийн хамгийн чухал эд. Хагас дамжуулагч болон түүний эд ангийн талаар би туршлагатай.  

-Таны хөрөнгө оруулсан Бэрхийн уурхай хэзээ жоншны үйлдвэрлэлээ эхлэх вэ?

-Уурхай ажиллуулья гэж Монголчууд надтай холбогдож, улмаар Дэлгэрхааны уурхай руу очсон. Тэр уурхайг Оросууд олон жил ашигласан, ЗХУ задрахад Оросууд нь явсан гэдгийг би мэдсэн. Мөн тэнд өөр олон жижиг судал, жонштой газрууд байсан.

-Таны Монгол дах өөр бизнес хир байна? Монголын хамгийн том банкны хамгийн олон хувьцааг та худалдаж авсан. Та хэдэн хувийг эзэмшдэг вэ?

-Эхлээд 60 орчим хувь. Одоо Хаан банкны ажилчдад хэдэн хувийг зарсан тул одоо 55.3 хувийг би эзэмшиж байна.

-Савада гуайн эзэмшиж байсан хувь?

-Савада сан дээр үед энэ банкинд хөрөнгө оруулсан. Савада сан бизнес эрхлэгч, тэр олон бизнест хөрөнгө оруулж, эхлүүлсэн. Гэхдээ түүний үндсэн бизнес нь аялал жуулчлалын компани H.I.S. Савада сан тэтгэвэртээ гарч, хүүдээ бизнесээ өгөх бодолтой байсан ч бусад бизнесүүдээ зарж, H.I.S компанидаа гол анхаарлаа хандуулах шаардлага гарсан. SAWADA Holding- н хувьцааг зарах болоход олон хүмүүс худалдаж авах сонирхолтой байсан. Гэтэл короно вирус гарч,  түүний бизнес маш хүнд байдалд орсон. Түүний аялал жуулчлалын бизнес одоо ч маш хүнд байдалд байгаа. Тиймээс, тэр бусад бизнесүүдээ зарж, H.I.S дээрээ төвлөрч байгаа.

-SAWADA Holding-г та S.H болгож өөрчилсөн. SAWADA Holding-н хэдэн хувийг та эзэмшдэг вэ?

-Өчигдөрийн (22.08.04) байдлаар, Токиогийн хөрөнгө бирж дээр бусад группүүдийн хамтаар бид 43% буюу ихэнхийг нь эзэмшиж байна.

-Та 22 тэрбум иенийг тэр хувьцааг худалдаж авахад зарцуулсан билүү?

-H.S Holding-г би шууд худалдаж аваагүй, Мета капитал менежментээр дамжуулж, би партнер хэлбэрээр худалдаж авсан. Мета капитал эдгээр хувьцааг худалдаж авсан.

-SAWADA Holding-н үнийн саналыг Мета капитал гаргасан. Юпсилон инвестмент гэж байна. Энэ нэр хаанаас гарсан бэ?

-Юпсилон нь Мета капиталын менежментийг хийдэг.

-Та H.S-ын удирдах зөвлөлийн гишүүн үү? Та гүйцэтгэх захирал нь уу?

-Тиймээ, би гүйцэтгэх захирал нь гэхдээ СЕО биш.

-Хаан банкны хувьцаа шилжүүлэх асуудлыг тойрсон хэл ам Монголд гараад байна. Хуулийн дагуу, хувьцааг хэнд, хэрхэн шилжүүлсэн талаар нөгөө талдаа мэдэгдэх ёстой. Сангийн сайд асан нь нэг юм яриад, Монгол банкны Ерөнхийлөгч нэг өөр зүйл хэлээд байгаа. Та энэ талаар мэдэж байгаа юу?

-Тиймээ, бид Монголбанктай олон удаагийн яриа хийж, бичиг солилцсон. Монголбанк энэ үйл ажиллагааг хууль ёсны хэмээн хүлээн зөвшөөртөл Савада сан хувьцаагаа зарахыг зөвшөөрөөгүй. Үнийн санал амжилтгүй болсон, учир нь Монголбанк үнийн саналыг хүлээж авалгүй жил болсон. Тэр үед би бууж өгсөн. Хэдэн сарын дараа, Монголбанк энэ процессыг хүлээн зөвшөөрч, Савада сан хувьцаагаа зарсан.

-Монгол банк Юпсилонд хувьцаа шилжүүлэхийг зөвшөөрсөн юм байна. Тэгэхээр, Хаан банкны хууль ёсны эзэмшигч нь Юпсилон уу?

-Тиймээ, 55%. Бид өнгөрсөн оны 7 сард зөвшөөрөл авч, мөн энэ оны 5 сард хууль ёсны эзэмшигч нь мөн болохыг тодорхойлсон албан ёсны хариу ирсэн.

-Би тэр бичигний хуулбарыг нь авч болох уу?

-Надад байхгүй, Мета капитал хариуцаж хийсэн, би тэднээс асууж болох байх.

-Банкууд IPO гаргах ёстой. Ирэх жилээс, банк бүр таваас доошгүй эзэмшигчтэй байх ёстой. Та бас хувьцаанаасаа зарна. Та яаж зарах вэ? Монголд зарах уу,  Японд зарах уу?

-Би хараахан шийдээгүй байна. Бид Монгол банктай ярьж байгаа, хувьцаа гаргах нь зөвшөөрөгдсөн. Компанийн (банкны) эзэмшигчдийн талаарх хувилбарууд ч байгаа. Нийтэд хувьцаа гаргахын өмнө бид хаан банк дотроо хувилбар гаргаж байгаа.

-Хаан банкны үнэлгээг гаргачихсан уу?

-Үнэлгээ хийж ажиллагаа эхэлчихсэн.

-Танайх өөрсдөө хийж байгаа юу? Өөр компаниар хийлгэж байгаа юу?

-Хөрөнгийн чанарын үнэлгээг хийлгэхээр PwC-д бид хандсан.

-Монголын талын эзэмшигчтэйгээ хийж байгаа юу? Та нар тусдаа хийлгэж байгаа юу?

-Тусдаа байх, би сайн мэдэхгүй байна. Монгол банкнаас хөрөнгийн чанарын үнэлгээ хийлгэхийг зөвшөөрсөн.

-Хаан банкны хөрөнгийн чанарын үнэлгээг хийхийг Юпсилонд Монгол банк зөвшөөрсөн юм уу?

-Тиймээ, нээлттэй компани болоход бэлтгэж

-Банкны 40 хувийг эзэмшигч монгол хувьцаа эзэмшигчтэйгээ та уулзсан уу?

-Үгүй, миний ойлгосноор, тэд Монгол банкны эсрэг гаргасан нэхэмжлэхийн асуудалтай байгаа.

-Иймээс, та Монголын талын хувь эзэмшигчтэйгаа уулзаагүй байгаа байх нь. Уг асуудал шийдэгдмэгц та Монгол талтайгаа уулзах уу?

-Бид уулзах байх. Хэрэв Монгол банк хамтрахыг зөвшөөрвөл...

-Хуулиар, энэ жил та хувьцаанаасаа зарна. Хэдийг нь зарах вэ? 40  орчим хувь байж таарна. Та энэ талаар ямар байр суурьтай байна вэ?

-Бид нээлттэй компани болох бэлтгэлээ хийж байна. 2023 оноос банкны хувь эзэмшигч бүр 20%-аас бага хувьцаа эзэмшихийг Төв банкнаас шаардаж байгаа.

-IPO энэ жил эхэлнэ, та хувьцааныхаа тал хувийг нь зарах болно. Энэ талаар та ямар бодолтой байгаа вэ?

-Бид хараахан шийдээгүй байна. Яагаад гэвэл, томоохон банкны хувьцаа эзэмшигчид Монгол хүмүүс байх нь зохистой, гэхдээ хүчээр биш. Банкны тогтвортой менежментэд олон өөр хувьцаа эзэмшигчтэй байх нь чухал. Банк гэдэг бол тухай улсын мөнгөний бодлогын төв нь юм. Мөн Засгийн газрын бодлогод ч чухал.

-Банкны үйл ажиллагаа ил тод байх ёстой. Энэ нь банкны баталгаа, харилцагчдынхаа өмнө хүлээн хүлээсэн баталгаа нь юм.

-Яг өнөөгийн нөхцөлд олон нийтэд нээлттэй болох юм бол, хөрөнгийн зах зээл дээрээс хэн ч авч болно. Энэ л миний санааг зовоож байна. Бүх хувьцааг худалдан авахад маш хялбархан. Нээлттэй компани болсны дараа ямар нэгэн тусгай групп ихэнх хувьцааг авч болно. Энэ журмаар, нэг эзэмшигчийн эзэмших хэмжээ 20%-иас доош байна гэж заасан. Гэхдээ энэ бол тийм ч аюулгүй биш, учир нь хоорондоо холбоотой хэд хэдэн компани, хувь хүмүүс ч авч чадна.

-Манай хуулиар, эцсийн эзэмшигчид хамаарал бүхий эсэхийг Засгийн газар шалгана. Тиймээс, шилжүүлэг бүрийг чинь шалгаж, харилцан хамаарал буй эсэхийг шалгана.

-Гэхдээ түүнийг тийм амархан олохгүй.

-Мэдээж...

-Энэ бол маш хэцүү, Японд ч адил. Хэдийгээр сүүдрийн эзэмшигчийг илрүүлэх олон хууль, журам байдаг ч.

-Савада сангаас хувьцааг худалдан авах явцад, Монголчуудаас тантай хамтран хүсэлтэй хүмүүс байсан уу?

-Үгүй, хэн ч надтай холбогдоогүй.

-Юпсилоноор дамжуулаад ямар ч Монгол хүнтэй уулзаагүй гэж үү?

-Үгүй, хувьцааг би биш ерөнхий хамтрагч хариуцдаг.

-Ерөнхий хамтрагч гэж хэн бэ?

-Юпсилон. Учир нь би Мета капиталаар дамжуулж хувьцааг худалдаж авсан. Юпсилон нь Мета капиталын менежментийг хариуцдаг. Ийм учраас би Хаан банкны ТУЗ-ийн гишүүн биш.

-Монголын талын хувьцаа эзэмшигчтэйгээ уулзаагүй байгаа шалтгаан нь тэд Монгол банкинд нэхэмжлэл гаргасанд байгаа байх нь. Юун тухай нэхэмжлэл вэ?

-Би сайн мэдэхгүй ч зөвшөөрлийн тухай асуудал гэсэн мэдээ байгаа. Монголын хуулиар, тухайн арилжааны банкаар өөрөөр нь дамжуулах байтал Төв банк шууд зөвшөөрөл олгосонд бусад хувьцаа эзэмшигчид гомдол гаргасан. Энэ тухай би зөвхөн хэвлэл мэдээллээс л олж мэдсэн.

-Гол нь, хуулийн дагуу эсэхийг Монголчууд зөв ойлгох хэрэгтэй. Энэ маш чухал. Нөгөө талаар, хамгийн том банкны хамгийн их хувьцаа эзэмшигч, Япон худалдан авагчийг Монголчууд таниж мэдэхийг хүсэж байна. Ийм учраас, Монгол банкны зөвшөөрөл маш чухал, энэ бол нийтэд нээлттэй мэдээлэл байх ёстой. Та Юпсилон болон холбогдох хүмүүсээс нь уг зөвшөөрлийн хуулбарыг асуугаарай. Хэрэв та тэр зөвшөөрлийн хуулбарыг бидэнд ирүүлбэл маш олон Монголчуудын эргэлзээг тайлах болно.  Хэрэв тэр бичиг олон нийтэд нээлттэй болохгүй бол маш олон эргэлзээ байсаар байх болно.

-Би тэднээс асууя. Тэр бичгийг нээлттэй болгохын тулд Монгол банкнаас зөвшөөрөл хэрэгтэй байж магадгүй.

-Хэрэв Монгол банк зөвшөөрлийн бичгийг нийтэд мэдээлэхээс татгалзвал, уг зөвшөөрлийн бичгийг яагаад нийтэд үзүүлэхгүй байгааг би тэднээс асууна. Зөвшөөрлийн бичиг нь маш олон эргэлзээг тайлна. Энэ бол 3.4 сая хүн амын 2.2 сая нь үйлчлүүлдэг хамгийн том банк. Эдгээр хүмүүс тэдний мөнгө нь найдвартай банкинд байгааг мэдэхийг хүсэж байгаа. Савада гуайн оронд одоо бид тантай уулзаж байх нь.

Тантай ярилцлага хийж байгаагийн шалтгаан нь таныг олон нийтэд танилцуулах. Та бизнес эрхэлсэн арвин түүхтэй, чинээлэг  эрхэм. Энэ үүднээс бид Сейкогийн түүхийн талаар ярилцлаа. Эргүүлээд бид дээрх зөвшөөрлийн бичгийг танаас хүсэж байна.

-Би хөрөнгө оруулалтаараа Монголын эдийн засагт хувь нэмрээ оруулж байгаа. Миний гол бизнес бол жонш, банк биш.

-Гэхдээ л та Монголын хамгийн том банкны хамгийн том хувьцаа эзэмшигч. Манай Монголчууд таныг мэдэхийг, банкийг цаашид яах талаарх таны зорилгыг мэдэхийг хүсэж байгаа.

-Тиймээс, нээлттэй компани болгож, хувьцааг Монголчуудад зарж, эзэмшигчдийг олон болгохыг маш өөдрөгөөр харж байна.

-Таатай сонсогдож байна. Таны жоншны бизнес эхэлж, флюорик хүчил экспортолж, Хятадтай өрсөлдөхийг бид хүсэж, хүлээж байна. Цахилгаан машины эд ангид ашиглагддаг учраас Тайвань, Япон, Солонгосын олон бизнесүүдийн ажлыг хялбар болгож өгнө.

-Японд уул уурхайн ямар ч нөөцгүй, дотоодын уул уурхай гэж байхгүй учир бид зөвхөн импортод л найддаг. Монголд газрын доор маш их хөрөнгө байна. Тиймээс, энэ бол сайн түншлэл.

-Жоншны үйлдвэрлэлээ эхлэхэд та хамгийн сайн технологийг нэвтрүүлж, хүмүүсийг сургах байх гэж би найдаж байна. Монголд олон орд газрууд байгаа.

-Бид Японоос олон хөрөнгө оруулагч урина.

-Бид үүнийг хүсэж байгаа. Ярилцлагын эхэнд та Япон хөрш орнуудтайгаа асуудалтай байдаг талаар хэлсэн.

-Тиймээ, маш их эрсдэлтэй.

-Монгол Япон сайн харилцаатай, энэ харилцаа улам бэхжин өргөжиж, олон бизнес, хөрөнгө оруулалтыг оруулаасай...

-Бид харилцаагаа урт хугацаанд өргөжүүлэн хөгжүүлнэ гэж би найдаж байгаа.

-Монголчуудад хандаж хэлэх өөр зүйл танд байна уу?

-Телевизийн нэвтрүүлгийн зураг авалт Монголд хийгдэнэ. Японд маш алдартай нэвтрүүлэг. Өмнөх дугаарууд нь энэ жил Монголд телевизээр цацагдана.

-Ямар нэртэй нэвтрүүлэг вэ?

-Ханзава Наоки. Энэ жил монгол орчуулгатай гарах байх, монгол хадмалыг одоо хийж байгаа.

-Юу гэсэн утгатай вэ?

-Банкны бизнестэй хүний нэр. Маш хөгжилтэй, сонирхолтой, банкны дуулиант явдал. Шинэ дугааруудыг энэ жил Монголд хийнэ.

-Монгол Япончуудын хоорондын тухай юу?

-Тийм. Хэрвээ Японд гаргавал маш олон Япончууд Монголд ирнэ.

-Та Монголд хир удах вэ?

-5-нд яваад 10 сард ирнэ. Би жилд 4-5 удаа Монголд ирдэг.

-Манай ярилцлага Англи, Монгол, Орос, Япон хэлээр дефакто газеттед хэвлэгдэнэ. Хатори сан, танд баярлалаа.

Ярилцсан Д.Жаргалсайхан /baabar.mn/